3 Kasım 2007 Cumartesi

Düayê Tiji (Güneş Duası)

Ya tijiya serê sodıri! 1
Tıya ke şewle dana riyê hardi! 2
Bê comerdiye!
Sıfte qom u hometa bine rê,
o ra dıma ki ma rê çêverê de xêr rake!
Az u uzê ma nêweşiye u xıraviya ra
zur u iftira bısvekne!
Xırave ve ra ma memısne, 3
nêbiyayiye çêverê ma mesoyne,
neheqe sêmuga ma ra düri bere
Suraserdıne ma meşane!
rızko xêr bıde,
heram wertê rızkê az-uzê ma meke! 4
(...)

Arêker: Munzur Çem



türkçesi


Ya sabah vaktinin güneşi!
Sen ki yeryüzünü aydınlatırsın!
Merhametini göster,
Önce öteki herkese,
sonra da bizim için hayırlı bir kapı aç!
Çoluk-çocuğumuzu hastalık ve kötülükten,
yalan ve iftiradan koru!
Kötülük gösterme bize,
iftirayı kapımıza uğratma,
haksızlığı eşiğimizden uzaklaştır,
dert-keder verme,
helal rızık ver,
çoluk-çocuğumuzun rızkına haram katma!

Derleyen: Munzur Çem

1Ya bımbarek! (Ya mübarek!),
Ya nurê Êli-Mıhemmedi! (Ya Muhammed-Ali nin nuru!),
Ya roza bımbarek! (Ya kutsal güneş!),
Ya nurê Mıhemmedê Homete! (Ya bütün ümmeti Muhammed)

2Tıya ke vejiya, esto riyê dina! (Sen ki doğdun, yer yüzünü kapladın),
Tıya ke sılam dana kainati! (Sen ki kainatı selamlarsın),
Tıya ke sare kerdo tever, dina kena roşti! (Sen ki başını çıkartmış, dünyayı aydınlatırsın),
Tıya ke tani dana riyê hardi, dina kena germe! (sen ki yeryüzüne ısı verir, dünyayı ısıtırsın),
Tıya ke hir u bereket dana! (Sen ki bereket-bolluk verirsin!)

3Verê Xırave ra hetê ma meke (Kötülüğün yüzünü bize çevirme)

4Heram bı az u uzê ma werdene mee (Çoluk çocuğumuza haram şey yedirme)


("Kılamunê Heqiye" ra ju dılapa.)

ZAZACA FiLM "KARA LEKE"

Bingöllü ses sanatçısı Sait Altun'un "Ağa" rolünü oynadığı ilk Zazakî film "Kara Leke" 2-3 ay sonra gösterime girecek. 36 sene önce yapmış olduğu "Bingöl'ün altı dere, yüreğim oldu pare" ve "Bizim Ziya evlenecek, parası yok dilenecek" adlı türkülerle meşhur olan Bingöllü ses sanatçısı Sait Altun, Zazaki seslendirdiği parçaların klibini yaptıktan sonra şimdi de kız kaçırma olayı çerçevesinde ağalık sistemini ele alan "Kara Leke" adlı ilk Zazakî filmi ile gündeme geldi. Filmde ağa rolünü üstlenen Altun, "36 yıllık sanat hayatımda hep Bingöl''ü tanıtmaya çalıştım. Bingöl'ü çok seviyorum, Bingöl sevdalısıyım" diyerek Bingöl'e olan sevgisini ifade etti.


En son olarak "Çemo, Çem Çoligo" ve "Day Vone" adlı Zazakî parçalarına Bingöl ve Diyarbakır Lice'de klip çektiğini söyleyen Altun, "Böyle bir filmi yapmaktan çok büyük bir heyecan duydum. Bingöl için başka projelerim de var. En kısa zamanda burada bir konser vermeyi ve elde edilen gelirle yoksul çocuklara da maddi katkıda bulunmayı hedefliyorum." dedi.

"İlk Zazakî film" unvanına sahip olan "Kara Leke" adlı filmin bazı bölümleri Diyarbakır ve Mardin'de bazı bölümleri de Bingöl'de çekildi. Şu anda montaj aşamasında olan Kara Leke, 2-3 ay sonra izleyicilerle buluşacak.

Yılmaz Güney

Yılmaz Güney yew senatkarê do Zazayo. Namey xoyo raştıkên Yılmaz Putuno. Serra 1937ine de, Sêwrege de dewa Dêsıman de ame riyê dınya. Piyê xo Sêwrege ra u maa xo Varto rawa.

Heyatê cı

Yılmaz Güney mektebo verên u mektebo werteyın Adana de qedena. Anqara de Fakulta Huquqi de u Üniversita Estamoli de Fakulta İqtısadi de tenê wend hama texsilê xo nême ra ca verda. Anqara de Atıf Yılmaz naskerd u bi asistanê dey. Serra 1956ine de hetê eskerê Tırkan ra guretiya zerre u veciya mehkeme. Serra 1961ine de 1,5 (yew u nêm) serre hepıs de bi mehkum u 1963ine de hepıs ra veciya. 1966ine de be filmê "At, Avrat, Silah"i bi vıraştoğê filman. Serra 1972ine de ancia guretiya zerre u 2 (dı) serri hepıs de mend. 1974ine de hepıs ra veciya hama a serre ancia guretiya zerre u 18 (des u heşt) serri ceza hepısi gurete. 1981ine de hepıs ra rema u veciya dıwelanê teberi u serra 1983ine de Hukmatê Tırkiya Yılmaz Güney welatdarine ra vet u 9ê (newê) aşma Eylule, serra 1984ine de reşt rehmetê Homay.


Filmê Yılmaz Güney


1. Duvar (Dês), 1983
2. Yol (Rae), 1982
3. Sürü (Suriye), 1978 (Senarist)
4. Arkadaş (Embaz), 1974
5. Zavallılar (Bêkesi), 1974
6. Baba (Pi), 1973
7. Ağıt (Şıware), 1971
8. Umutsuzlar (Bêomıdi), 1971
9. Acı (Theci), 1971
10. Vurguncular (Vurğınçi), 1971)
11. İbret (Mosture), 1971
12. Kaçaklar (Qaçaxçi), 1971
13. Yarın Son Gündür (Meşte Roza Peyêna), 1971
14. Canlı Hedef (Hedefo Cınde), 1970
15. Umut (Omıd), 1970
16. Piyade Osman (Osmano Piyade), 1970
17. Yedi Belalılar (Hewt Belayıni), 1970
18. Aç Kurtlar (Vergê Vêşani), 1969
19. Bir Çirkin Adam (Yew Mordemo Kıroğın), 1969
20. Pire Nuri (Nuriyo Kêke), 1968
21. Toprağın Gelini (Veyvıka Erdi), 1968
22. Bana Kurşun İşlemez (Qersune mı de Karnêkena), 1967
23. Benim Adım Kerim (Namê Mı Kêrimo), 1967
24. At, Avrat, Silah (Çheke, Cênıke, Astor), 1966


Senaryoê ke Yılmaz Güney nuştê

1. Umut (Omıd), 1975
2. Umutsuzlar (Bêomıdi), 1975
3. Arkadaş (Embaz), 1975
4. Seyit Han (Seyit Xan), 1976
5. Ağıt (Şıware), 1976
6. Endişe (?), 1976
7. Aç Kurtlar (Vergê Vêşani), 1977
8. Acı (Theci), 1977


Kitabê ke Yılmaz Güney nusnê

1. Hücrem (Hucra Mı), 1975
2. Salpa' (?), 1975
3. Sanık (?), 1975
4. Selimiye Mektupları (Mektubê Selimiya), 1976
5. Seçimlerde CHP Neden Desteklenmelidir? (?), 1977
6. Soba, Pencere Camı ve İki Ekmek İstiyoruz (Soba, Camê Pençerey u Dı Nanan Wazenime), 1977
7. Faşizm Üzerine (Faşizm Sero), 1979
8. Paris Komünü Üzerine (Komunê Parisi Sero), 1979
9. Oğluma Hikayeler (Lacê Mı Rê Hêkati), 1979

Mikail Aslan ile Reportaj

Mikail Aslan, sabırlı ve yoğun çalışmalarının sonunda ikinci albümü . Kilıtê Kou. ile müzik camiasına hoş bir ses verdi. Beğeni bulacağına emin olduğumuz bu çalışmasıyla ilgili, kendisiyle söyleştik.

-Mikail, ilk çalışmanla girmek istiyorum söze.Agerayis. dönüş demekmiş. Bu dönüş sadece sanatsal-kültürel yön tayini mi, yoksa politik bir muhteva da taşıyor mu?

-Agerayis benim için bir halkın uyanışını sembolize ediyordu. Ve ben, sanatsal yönümü bulmakla meşguldüm. Orijin şeyler yaratabilmek için, bu arayışı sonuçlandırmam gerekiyordu. .Agerayis. benim için böyle bir sürecin gereğiydi. Mensubu olduğum halkı ve içinden gelip uzak düştüğüm coğorafyayı anlama uğraşımdı.

-İkinci çalışmana geçelim. .Mı klıté kou kerd wind.. Nedir şu dağların kaybedilen anahtarı?

-Bu sözler bana değil, 1938.de son esir düşen Dersim direniş liderlerinden birine ait. Yenilgi kesinleşince bu sözleri haykırmış: .Ben dağların anahtarını kaybettim!. Halkım için dağlar, isyan demekti, boyun eğmemek demekti... Öz-Gürlük dağlardaydı... ziyaretleri, tapınakları hep o dağlarda... gelenek-görenekleri. Yüzyıllarca o dağlarda, kendilerinin ve dünyanın efendisi gibiydiler. Dağların anahtarını kaybetmek, sadece bir savaşta yenilmek değildi. Kültürünü, Öz-Gürlüğünü, yaşamın efendiliğini yitirip, köleleşmek demekti. Ve ben, halkımın yitirdiği tarih, mitoloji ve kimliğiyle buluşmak için, .agerayis. ile başlayan yönelişimde, dağların anahtarının kaybedildiği o anla buluşup sorgulamak zorundaydım. Ki, .Klıté Kou. albümü, muziki tınılara yüklediğim duygularım ve tutkularımla, bu tarihi kesiti sorgulamamın ürünüdür.

-Bir halkın tarihi, mitolojisi ve kimliğiyle buluşmaya çalıştığını söylüyorsun. Yazılı kaynakları olamayan... efsanelerini, tınılarını, tarihini sesli-sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktaran bir halk. Bununla da kalmayıp, giderek dili de koybolmayla yüzyüze kalan bir halk. Böyle bir halkın, mitolojisi, tarihi ve orijinal kimliğiyle buluşmak kolay olmasa gerek. Nasıl yapıyorsun bu işi, ya da karşılaştığın zorluklardan bahseder misin?


-Kuşku yok ki, halkımın yazılı bir dil kullanmamış, dolayısıyla da tarihini yazılı belgelere dökmemiş olması önemli bir güçlüktür. Tarih, kuşaktan kuşağa efsanevi anlatımlar yoluyla aktarılmıştır. Ki, bu yoldan aktarılan bilgiler, değişime ve erozyona uğrarlar. Bir diğer güçlük ise, 1938 yenilgisinden sonra kemalistlerin asimile gazabına uğramışlıklarıdır. Bilindiği gibi kemalistler, sığındıkları dağlarında haydutca yaşayan ve merkezi devlete boyun eğmeyen bu halkı hizaya getirip uysallaştırmak için, modern eğitim sistemini yaygınlaştırıp, devletin resmi tarihini empoze ettiler. Böylelikle, yenilgi sonrası kuşak, resmi tarih hafızasıyla büyüdü. Ki bu halkın kültürel karekterinden dolayı, modern eğitimle çabuk barışması, gayrı-resmi tarihinin hafızalardan silinmesini hızlandırdı. Yenilgi öncesi hafıza, orijinal haliyle bir tek yenilgi öncesini yaşamış kuşakta muhafaza edilmekteydi. Doğal olarak bu kuşak, yaşamlarının sınırlarına ulaşıp yok olmaktadır. Her geçen yıl, kayıplar çoğalmakta, bilgiler geri dönülmez bir halde yok olmaktadır. Gecikmiş bir uğraş bizimkisi...
Yenilgi sonrasında, kemalist devlet ile oldukça barışık yaşayan ve çoğu zaman .Öz-Türkler bizleriz. diyebilen ve Kore savaşına alet edilip bir başka mazlum halkı boğazlamış olmakla övünen bu halkın bağrından, özellikle 70.li yıllarda isyankar genç bir kuşağın yükselmesi ve kemalizmi tekrardan reddetmesi sevindiriciydi. Lakin, bu kuşak da mekanik bir sosyalist aydınlanmanın kurbanı oldu. Feodalizmin reddiyle, tarih hafızasının ve bu halkın tarihindeki insani değerlerin reddini biribirine karıştırdı. Halbu ki, bütün feodal yapısına rağmen, yüzyıllar boyunca dinsel fanatizmin kurbanı olmaksızın bağımsızlığını muhafaza etmiş bu halkın tarihinde önemli insani değerler olabilirdi. Örneğin; albümümde işlediğim parçadan biri, bu halkın geleneksel bir dua edişini konu ediyor. Bu geleneksel duada tanrıya yakaran kişi, kendisi için değil, ilkin kurda, kuşa, böceğe vermesi için yalvarıyor. Sonra diğer insanlara... yoksullara, kardeş ve bacılara, dayı ve yeğenlere vermesi için... Kendini en sona koyuyor, .Eğer bir şey artarsa, onu da sefil kulun bana ver!. diye duasını tamamlıyor. Şimdi dua etmenin dinsel yanını bir yana bırakalım, muazzam bir insani değerin muhafazası var burada. Kişi kendisini, içinde yaşadığı doğa ve diğer insanlarla bütünlük içinde algılıyor. Ki sosyalistlerin de ütopyası, insanların doğa ve insanlıkla bütünleşmesi değil midir? Ama olaylara mekanikce yaklaşan bu genç sosyalist kuşak, .feodaldir. diye kendi halkının tarihi değerleriyle buluşmayı toptan reddetti.
Yine de, sevindirici gelişmeler var. Son onyılda, insanlarımız tarihleriyle ve dilleriyle buluşmaya epeyce yöneldiler. Belli bir materiyal birikiminin varlığından söz edebiliriz. Sıkıntılar hala sözkonusu. Bir de, sanatla uğraşmanın avantajını yaşıyorum. Pek kimsenin dikkatini çekmeyecek, duygu yüklü bir söz, bir tını ya da bir beddua, duygu ve tutkularla uğraşanları tarihte bir yolculuğa çıkarabiliyor. Kesin belgelere dayanmayan bir yolculuk bu... Çok küçük izlerin takibi, onların toplanıp sezgi gücüyle yorumlanıp, tamamlanmasına dayanan bir yolculuk... Daha çok hayal gücüne dayanan, oldukça zor ama keyifli bir yolculuk...


-Müziğini tarz olarak bir geleneğe bağlıyor musun?

-Bir halkın tarihi kimliğiyle buluşmaya çalıştığım için, doğal olarak o halkın otantik mirasını temel almak zorundaydım. Mao.nun Çin müzisyenlerine bir nasihatı vardır, .Dünyanın bütün teknik imkanlarından ve enstrumanlarından yararlanın. Fakat yaptığınız müziğin kimliği Çin olmalı.. diye. Benim albümümün kimliği de belirgin bir şekilde Dersim otantiği. Ancak ben, bir Dengbej ya da geleneksel bir Ozan da değilim. Bir yandan o otantik duyguyu yakalamak istediğim için onlara yakınım. Öte yandan ise melodiye deneysel yaklaştığım için geleneksel bir Dengbej.e ya da Ozan.a mesafeliyim. Geleneksel bir Dengbej ya da Ozan, bir duyguyu işlediği zaman, en duyarlı anındaki yoğunluğu baz alıp, onu olduğu gibi aktarırken, ben melodiyi biraz kendimden ayırıp, deneysel olarak ona yeni boyutlar eklemeye çalışıyorum. Enstrümental parçalarımda bu daha belirgin farkedilebilinir. Otantik müzüğimizdeki en küçük hücreleri işlerken, parallel varyansiyonlar ve kompozisyonlar oluşturup aranje, harmoni ve enstrümanları kullanma açısından açılımlar yapmaya uğraştım. Yani batı müzüğinin vardığı boyutları da eklemeye çalıştım. Tabi ki, otantiğin kaybolmamasına özen de gösterdim. Ki, Livaneli ya da Teoderakis gibi bir çok sanatçı, bunu güzel başarmışlardı. Onların başarısından esinlendiğimi söyleyebilirim.


-Batı.da konservatuar öğrenimi görüyorsun. Batı.da müziğinin durumu nedir?

-Müzik, toplumsal yapıyla doğrudan alakalıdır. Maddi zenginliğin ve bireyselliğin yüceltilip kutsandığı bu modern toplumda, insan duygu ve tutkularını yitirip cüceleşmektedir. Elbette, duygu ve tutkuların azaldığı bir toplumda, müzik de çok şey yitirir. Müzik, artık insanların zaman öldürmek ve yaşamın sıkıntılarını unutup sahte keyif verici anlar yaşamak için, kaçıp sığındıkları ve sadece tükettikleri bir araca dönüşecektir. (Tabi ki, benzer durum ülkemizde de sözkonusudur.) Bunun dışında, müzisyenler de belli bir tıkanmayı yaşıyorlar. Bu tıkanmayı, 19. yy.lın ortalarına kadar, .folklorizm. akımını geliştiren İsack Albenis, Bella Bertok ve Sntrawisky gibi komponistler aşmaya çalıştılar. Otantik elementleri ustaca kullanan bu komponistlerin bıraktığı yerde duruyor müzik. Çünkü duygu ve tutkular, muazzam ölçüde yitirilmiştir. Buna karşın, doğu müzisyenleri nispeten avantajlıdır. Ancak, onlar da komplexlerinden kurtulamamakta, tüketim aracı olarak üretilen ve yığınlara pazarlanan gürültü kirliliğini, gelişmiş batı müziği sanıp, onu yakalamaya çalışıyorlar. Halbu ki, batı tecrübesinden öğrenebilir, müziklerini basit bir meta haline gelmekten alıkoyabilirler.


-Batı-merkeziyetçiliğe karşı gelişen bir akımın varlığı da sözkonusu... Batı.ya karşı kulaklarını tıkayıp, yönünü Doğu.nun değerlerine dönen... Ne dersin, müzikal alanda da, .Madem güneş doğudan yükseliyor.... deyip, Batı.ya kıçımızı dönmeli miyiz?

-Hayır. Her şeyden önce, batı müziği ile şu an bize pazarlanan tam-tum şeklindeki gürültüleri karıştırmamak gerekiyor. Eğer gürültülerden değil müzikten bahsedecek olursak; batı müziği deyince 16. yy.dan itibaren keşfedilen harmonik yaklaşım akla gelmelidir. Ki bu müzik, doğu müziğiyle çelişik değil, tersine önemli ölçüde Mezopotamya müziği üzerine yükselir. Doğu müziği, batı harmonisiyle birlikte daha yüksek bir noktaya ulaşmıştır. Yani Batı.da 12.li sistemin geliştirilmesiyle, müzik muazzam bir gelişme gösterdi. Lakin aynı zamanda ritim, koma tonlar ve makam açısından kayıplara da uğradı. Herşeyde olduğu gibi, müzikte de standarize etme, bazı kayıplara sebebiyet verir. Ayrıca bu dönemde, Batı.da ki aydınlanmayı da hesaba katmak gerekir. Bilime ve akılcılığa olan yönelim ve sarsılmaz güven, müziğe de yansımıştır. Müzik adeta bir matematiğe benzetilince, duyguları biraz ıskaladı. Buna rağmen, Batı harmonisi bir gelişmedir ve müzik dünyasını hep meşkul edecektir. Batı.da kaybolan ritim, koma tonlar ve makamlar, Doğu.da hala var. Özellikle de, pek islamlaşmamış topluluklarda. Kızılbaş, Ezidi ve İran.daki Ehli-Haklar.da halen müzik denilince transa girme, tanrıyla buluşup hakikata varma akla gelir ve öyle kullanılır. Müzik, dinsel bir ibadet şekli olarak, Mezopotamya.da ilk kullanıldığı biçimiyle hala muhafaza edildiği için, 12.li sistemin kullanılışıyla kaybolan koma tonlar, ritimler ve makamlar onlarda olduğu gibi duruyor. Batı müziğinin kaybettiğini, doğudan tamamlamak mümkün. Batı harmonisi, doğunun ritimleriyle, koma tonlarıyla ve makamlarıyla buluşabilir. Ki, bu hem mümkün hem de her iki müziğin gelişimi için gereklidir de. Bunları çelişikmişcesine karşı karşıya koyup, birini alıp öbürünü reddetmeyi doğru bulmuyorum. Müzikte Batı.nın akılcılığı ile Doğu.nun tonları, ritimleri, makamları ve duygusal yoğunluğunun birleşmesini arzuluyorum.


-De be Wayıro. adlı Ahmet Aslan.ın seslendirdiği türküyü sormak istiyorum. Tarzı farklı, ses tınısı farklı bir parça. Bu parçayı kendi albümüne almanı, kişisel beğenine mi bağlayalım?

-Oldukça beğendiğim bir parça. Müzikal üretimde sıkca biraraya geldiğim Ahmet Aslan, Kamer Söylemez.in şiirini oldukça güzel yorumlamış ve seslendirmişti. Ahmet.in o güzel sesi ve yorumuyla albümüme eklemem daha uygundu. Tarzı ve Tınısının farklılığına gelince; Ahmet.in duygularını taşıyan bir parça ve otantik. Onu güzelleştiren de budur. Yine de, o parçayı albümüme almamın asıl nedeni, albümümün konusu kapasamında oluşuydu. Dersim.linin tanrıyla dialoğunun bir başka biçimini sunuyor. Bu dialogda, Dersim.linin tanrıya yalvarmak yerine, ona sitem edip kızması var. Kendisinin düştüğü darlığı, başkalarının haram yemesine bağlıyor ve tanrıya, bu haksızlığa müdahale etmediği için kızıyor. Dersim kültüründe, sadece tanrıya ibadet edip yalvarmak yoktur. Tersine, nasıl ki imparatorluklara korkusuzca kafa tutmuşsa, keza tanrıya da kafa tutar. Tanrıya kızar, beddualar eder, hatta küfür eder. Halkımın kültürünün otantik bir yanıdır bu. Abümün bütünlüğü içerisinde, bu parça olmalıydı.


-Son bir soru... Kendisini ilerici-devrimci saflarda ifade eden epeyce müzisyen var. Bunların çabasına dair değerlendirmen nasıl?

-Kendisini böyle niteleyenlerin sayısının kalabalık olduğu doğru. Ancak bunların önemli bir bölümünün asıl kaygısı, özel maddi çıkarlardan ibaret. Maddi çıkar kaygılarını, estetiğin önüne geçirenlerden, zaten güzel bir üretim beklenemez. Diğer bölümünün ise niyetlerinden kuşkulanmıyorum. Ancak; genel kültürel birikimleri oldukça zayıf. Kendi kültürel tarihi kökleriyle bağları yok gibi. Estetiğe de popilistce yaklaşıyorlar. Yani seviye oldukca düşük. Ve bunların kendini eğitip geliştirmesi gibi bir sorunları var. Ama maalesef, kimse burnundan kıl aldırmaya yanaşmamakta ve gururlarının kurbanı olmaktadırlar. Ayrıca dinleyicinin seviyesinin de geriliği söz konusu. Ki sanatcının geriliği ile dinleyicinin geriliği birbirini karşılıklı beslemektedir. Meşhur olma gibi diğer motifler de işin içine karışınca, sanatcılarımızın acınacak halde olduklarını söylemeliyim. Ahlaki bir problem de var. Bazen anonim ya da başkalarının ürettiği eserleri kendi üretimleriymiş gibi sunmakta, yani bir nevi hırsızlık yapabilmektedirler. Tabi ki, hepsi böyle değil. Güzel şeyler üretenler de var. Onalara haksızlık etmek istemem.




Roportaj:Yusuf Adıman

Standard Zazaca

Merhaba, dilimiz en önemli kültürel mirazmizdir, su kaybolsa, Zaza Halki diye bisey da kalmaz. Ayri dilimiz bize ayri halk olma hakki veriyor. Nakadar baska halklardan kültürel farklisak, yinede ayri dilimiz olmasa, kimse bizi ayri halk olarak kabul etmek ve insanlarimiz da zaten bunun farkina varmaz. Zazaca büyük tehdit altinda, ve her sanye ölmek üzeredir. Bunu durdurmak icin, Zazacayi her kosulda korumaliyiz, ve bunu en iyi bicimde bi Standard Zazaca ile yapa biliriz.

Standard Zazaca cok önemli bi projedir, Asmêno Bêwayir gil Frankfurtdaki Zazaca Enstetüsünde bu projeye karar verdiler. Ve bunun icin onlara cok tebrik ediyorum. Ama bazi sorunlar tabi ki cözülmese, ne Zaza Birligi olur nede Dilimiz engelsiz gelise bilir.

Standard Zazaca nasil omali? Bi standard Zazaca her bölgenin en iyi anliya bilicek Zacacanin bi versiyonu olmali. Yani Kürtler yada Türkler gibi sadece bi Yörenin dili standardlasmicak, Asmêno Bêwayir ve digerlerine sükkür. Zazacadaki en orijinal laf varyantelerinle bi Standard yaratilicak. Zaten halk bi Standard Dilini sadece böyle kabul ede bilir.

Örnek: "Dil" icin sözcükler Zazacada pekdir, bu varyanteler var:
Alıntı:
zuwan, jüan, jian, jion, zan, zıwon, zon, zun, zıwan
Bunlardan en orijinal "zıwan" diye, bu Zazaca Enstetüsu tarafindan standard edilicek ve ortak dil isteyenler icin tafsi edilicek. Yani Standardlasma hic bi bölgeyi tercih etmiyor, sadece orijinal varyanteleri.

Baska örnek, izafede cogul yöreden yöreye farkli kurulur:
Alıntı:
welatê zazayu, welatê zazayan
Burdaki "an" eki en orijinali diye, bu da standard edilicek.

Her neyse, Standard Zazaca dedigim gibi en orijinal varyanteleri alicak.

Ama bazi yerlerde büsbüyük sorunlar vardir. Örnegin cok tartisildigi "bu, bunlar..." kelemeleri. Bunun pek farkli varyanteleri var, örnek:
Alıntı:
Kuzey lehcesi: bu = no, na
Merkez lehcesi: bu = ıni / eni, ına / ena
Bazilari malesef merkez varyanteleri görmemezlikten gelip Kuzey varyantesini standard etmek istiyorlar. Ama bi düsünün, bi sözcügün önündeki ses bi kelemeyi oldukca etkiler.

Örnegin, Türkcedeki "ekmek"deki "e"yi cikardalim, "k(ı)mek" lafi ortaya cikar, bunu bi Türkce konusan anliya bilmir mi? Hayir. Ama örnegin, "namlı" lafinin önüne bi "e" ekliyelim, "enamlı" olur, bunu herkes anliya bilir yinede (bazilari biraz zorluk ceker tabi, ama bu zorluk "ekmek" örnegindekiyle kiyaslanamaz).

Yani, durumun ciddiliyi ortadadir. Bu varyanteler standard olmali, zaten bunlar en orjinallaridir, Asmêno Bêwayir zaten Wikipediyada tafsiye sundu :

Alıntı:
casus rectus: eno, ena; enê
obliquus: eney, enaye, eninan
Bu Zaza Birligi icin büyük bariyerdir, bunu asmasak, Zaza Dili devam karmasik kalicak, bu da dilimizi olumsuz etkiler.

Baska tartisilicak noktalar da vardir, örnegin "burda" lafi: ita. Bu ama heryerde "ita" degildir, bazi yerlerde "tıya" kulaniliyor, simdi sizce bunlar "ita"yi anliya bilir mi? Hayir. Ozaman "itıya" varyentesi alinmali Standarda. Bi Standard dili birlestirmelidir, birlesme mümkünse.

Bi konu da yazilmayan ama seslenin "y" harfleri, örnek:
Alıntı:
namey ae. şımaê
Gercek "ae" yada "şımaê"yi "y"siz seslendiren insanlar var mi? Bu bana mümkün gelmiyor, ben simdiliye kadar hep "aye" ve "şımayê" duydum, ve "ae" sesini telaffuz etmek bile normal konusmakda zorluk getirir. Neden ama ozaman "aye" yada "şımayê" yazilmiyor. Ama mesala burda "y" kulaniliyor:

Alıntı:
reqemê meqaleyan
Gercek konusmada "y" kulaniliyorsa, ozaman Yazi Dilinde de öyle omali bence.

Ekleme: Kuzey lehcesinde "y"ler hemde yutuluyor, örnek:
Alıntı:
dersim welatê mao. ez dersim rawa.
Oysa en orjinali bu olmalidir, Güney lehcesinde böyle olurdu:
Alıntı:
dersim welatê mayo. ez dersim raya.
Ikinci ekleme: Bazi zamir ekleri hakkinda da tartismalar var, "ez" ve "tı" zamirin eklerinde farkliliklar var:
Alıntı:
benim = eza, ezo, ezan, ezu
sensin: tıya, tıyi, tıyê
Burda bi düsünmeliyiz. Insanlar konusmada ve müzik hayatinda Türkcedeki gibi zamirleri birakiyorlar ve sadece ekleri kulaniyorlar, örnek:
Alıntı:
se kena? merdena mına.
Simdi burda nerden anlasilsin, "sen" mi kast ediliyor, yoksa bi disil sahis mi (cünkü "a" zamiri icin de "a" eki var). Onun icin, "tı" zamirinda muhakak "i" alinmalidir, yani:
Alıntı:
se keni. merdena mıni.
"ê" de olmaz, cünkü bu "şıma" zamiri icin reserve olmusdur, ve yine insan "se kenê" de kendine sorar, "ne yapiyorlar" mi kast ediliyor? Yani mümkünse her zamirin ayri eki olmali, tabi ki MÜMKÜNSE, yani burda almak icin varyanteler varsa.

"ez"e gelince, burda ben "u" icinim, cünkü "a" ve "o" ekleri zaten baska zamirler icin reservedir, ve kac sefer müziklerde hep "ez" birakiliyor ve sadece ek kulaniliyor, normal hayattada. Örnek:
Alıntı:
soru: se kena?
cevap: rında / rındo
Simdi "o" mu iyi, yada "ben" mi iyiyim? "o" mu "ne yapiyor" sen mi "ne yapiyorsun"? Bu da problemer yarattir, onun icin "u" standard omalı:
Alıntı:
rındu

Koyo Berzi de reportaj

Suka Sêwregı dewda Mexteli dı ameyo dınya.

Faruk İremet: Koyo bıra tı şenê hébê xü ma rê bıdê sınasnayenı, ka tı kotidı marda xü ra biyê u to koti dı u héta sınıfê çendın wendo?

Koyo Berz: Ez Suka Sêwregı dewda Mexteli dı ameya dınya. Wendena xo ya dest peykerdenı heta sınıfda çıhari mı dewda Anazoy dı wend. Çıhar u panc zi Sêwregı dı Şair İbrahim Rafet dı kerd temam. Wendana xoya werti (orta) u Sanat Enstütüsi zi Sêwregı dı wendı. Bahdê wendan da xo ez şiya Zonguldakdı kontroldê raydı mı Formaney kerdı. Bahdo mı dest ê kari ra verda u ez ameya Adına dı kewta kardê awı-Elektırigi (Devlet Su İşleri). Hirê mengi mı karkerey kerdı. Bahdê hirına mengan ez biya teknisiyen u bahdê heşt mengan zi biya şef teknisyen. Dı ê cadê kari dı dı serda 1977 an da ma bı çend embazandê xo yê kariya sendika Ges işi ronê u ez biya sekreterê a sendika. 1975 an ra tepeya kewta siyaseti miyan u siyaseta mızul biya. Qandê coy zi hergı serı çend fıni ameya tepıştenı u çıman bındı, kontıroldê polisan dı menda u mı iskence di. Nê heme çiyê mı bı belgana mahkemandê Adına dı u polisandê inan destı estê.

F.İ: Koyo bıra héta ewro to çend kıtabi nuşnayê u ninan ra çend kıtabê to neşır biyê?

K.B: Heta ewro mı nezdi vist kıtabi nuşnayê. Ninan ra hewt kıtabê mı ameyê çapkerdenı u ê bini zi vınderdeyê. Qandê kı perey mı çıniyê ezo nêşena çap kera. Kıtabê mınê kı ameyê çapkerdenı nêyê:

1-Na Xümxüma
2-Siyamed u Xeca
3-Kole Nêba
4-Ewro şori Meştı bêri
5-Namdarê Sêwregı 1
6-Dersim,
7-Begê Dımıliyan.
Kıtabê mınê kı çap nêbiyê 3 teyney cı şehriyê, jew Namdarê Sêwregı 2 yo, 2 hebi gramatiko, gramati jew u dıdı, jew qısebendo (sözlük), jew namey çiyano, jew kayê ma yê, jew qısey çormey Sêwregı, Çermugı u ê Alduşiyê, jew hekatê, mı nuşnaya (nezdi 150 periya), jew Romano, u jew zi seredê mı ra ravêrdeyê mınê. Nê heme hadreyê labırê perey ma çıniyê ma çapkerê. Kırdasi zi ma rê vanê ê yê bı dewleta gırweyênê. Eger ma yê dewleta gırweyênê se çırê dewleta nê kıtabanê mı çap nêkena?.



F.İ: Koyo bıra to çı wext dest bı nuşnayenda Zazaki kerd u no héwes to rê koti ra ame?

K.B: Mı dı serda 1986 an dı dest bı nuşnayenda Zazaki kerd. No hewes veri ra mı dı estbı. Welatı dı mı tay tay qısey ma kom kerdê u ê nuşnayê. Dı welatı dı veri mı zaf çi bı Tırki nuşnabı (Mesela zey şehran, fıqran, estanıkan, qısandê verênan u herwına. Labırê him ra ez nêşibiya nuşnayenda zıwandê xoser. Demo kı mı dı hereketê Tırkan u bahdê 1976-77 an zi dı hereketê Kırdasan dı kar kerd u kar u barê xo yê siyasi ray berdê u sendiqacinı kerdê, o wext zi rıhê mı Zazaci bı. Dı Adına dı çend fıni mı embazandê xo yê Zazayan rê va bêrê ma hereketê xo yê Zazayan vırazê u namey cı zi wa ZUKO bo yani ZAZA ULUSAL KURTULUŞ ORDUSU. Labırê kesi xover nêşana.



F.İ: Madem kı sıfte ra to dı rıhê zazatey est bi qandê çıçi to héndayê pawut? Wexto kı tı amey Awrupa qandê çıçi tı héreketê Kırdasan ra nê abıryay u tı zazatey (zazacılıxey) nê kerd?

K.B: Demo kı ez ameya Awrupa mı hıma dest bı nuştenda Zazaki kerd u bahdo zi ez ameya kokdê xoser u mı Zazacinı kerdı. Demo kı mı hereketê Kırdasan dı kar kerdê zi emeleya mı bı mı niyameyê kı ez Kırdasa. Sıftera zi goniya mı Zaza bi u Zazacinı rê gırêneyayê. Ez emel kena xeylê Zazay zi zey mınê labırê taydê cı nêwetanê birê kokdê xoser u taydê cı zi nêweazenê cay xo yê miyandê Tırkan yan zi Kırdasan bıxerpınê u birê newera dest pey kerê. Labırê mı heme çi gırot xo çıman ver u ez ameya kokdê xo yê heqiqi ser. Yani çiyo kı dı rıhdê mı dı estbı u dı zereda mı dı gırêneyayê ê çi ser.


F.İ: Deza Koyo, tay vanê kesê kı Zazatey kenê ê merdımê Tırkanê, xayıni yê u MİT yê, tı nê çiyan rê vanê se?

K.B: Demo kı ez Zazaci nêbiya mı zi no çi vatê. Labırê esl u astarê cı çınêbı u mo xo kıştıra vetê. Qandê bohtan ê embazananê çıçi ma destra ameyê ma kerdê. Labırê heme zuribi. Dı wextê xo dı mı waşt kı zıwanê Zazaki lehçê u Kırdasi u Zazayan zi Kırdas nişan bıda u qandê nê çi çıçi lazımo u çıçi mü destra ame mı kerd. Labırê bahdo zi ez wınyaya o yo nêbeno mı zora, bı zurana, bı sextekareya ezo nêşena bıba Kırdas. Mı zana kı ez bı xo, ezo xo xapeynena. Kok u astarê cı çıniyo. Qandê coy zi dı serda 1993-94 an dı ez ameya kokdê xoser. Ez verê coy Kırdasan miyan dı zey meşhur biya u hemınê cı zey Homa'ya mı rê hürmet nişan dayê u mı ra hes kerdê. Dı serda 1990 an dı, dı weçinayena Federasyondê Kırdasan dı mı %96 sera newayuşeş reyê ezayan (Delegeyan) gıroti u ez ameya weçinayenı. Dı o wextı zi ez hereketê xo ra abıriyabiya u bı seredê xo ya biya. O wext hım hereketê mı u hım zi tay P.K.K li hemver mı bi u mı dı dışmeney kerdê. Fına zi 120 ezayan ra mı reyê 110 ezayan gıroti u ez ameya weçinayenı. Demo kı ez ameya weçinayenı heme werışti pay u va "Serdarê ma, Serokê ma, Liderê ma" u tezahurat vıraşt. O wext ez inanrê gırweyayê zey Homa'ya biya. Demo kı mı dest bı Zazacinı kerdı ez biya merdımê Tırkan, biya xayın. Eger ez merdımê Tırkana qandê çıçi Tırkiyê mı rê yardım nêkenê u kıtabanê mı nêdanê çapkerdenı? Qandê çapdê Kıtapda xo ya bahdoyênı zi mı des hezari (10 000) Kron pere embazan ra deyn kerdo u heqê çapi dayo. Ma yê gırweyênê u danê çapxanan u kıtabanê xo zi bellaş kenê vılla kı wendoxê zıwandê Zazayan zahfibê. Şıma zanê no ahlaq Kırdasan dı, zazayan dı, Tırkan dı esto. Wexto kı kes cırê nêgırweyêno, zey cı nêvano, zey cı nêkenê u raştey vano kes beno xayın. No aminê mirdê inano.


F.İ: Bıra Koyo, tay vanê şıma dewıji yê, tı nê çirê vanê se?

K.B: E, bıra, e dostêno ez dewıja u dewıjeyda xo ya sere berza. Mı bı dewıjeyda xoya Zıwanê Zazaki dınya ra kerd vılla. Eger ez sukıj biyayê eceb mı do se kerdê. Ez bı na dewıjeyda xo ya ê kı nuştoxandê Zazayan rê, alimandê zazayan rê, wendoxandê zazayan rê, zanayandê zazayan rê, welat heskerdoxandê zazayan rê vanê xayıni u qülpi nanê pa ez inan rê meydan wanena, wa birê ma bıvıjiyê huzurdê şaran ka kam kamo kam kam niyo. Kesê kı şarê ma benê roşenê şarnay u şarnay sero hesıbnenê, kesê kı zıwanê ma lehçey zıwanna nişan danê u ma inker kenê ma inan şaran verdı dawetê dueloy, dawetê mışewre kerdenı kenê, wa birê. Ka dewıji zorê inan benê yan ê zorê dewıjan benê?

F.İ: Bıra Koyo, o kı ez zana u ezo vinena no bı çend seriyo tiyê Awrupa dı qısebendi sero gırweyênê u deverandê welatê ma ra qısey arêkenê, ma ra dorman ra çi pers kenê. Héta tı bı xü zi va xeylê qısey to rê Çermugı ra, Alduş ra, Sêwregı ra, Varto ra, Bingol ra, Dersım ra u cayandê binan ra yenê. To rê vınderdış çıniyo, ha keko, ha keko tiyê qısey arêkenê, geyrenê kokdê qısan u zey alima sero gırweyênê, ka kamcin qıse kotira ameyo u kewto zıwandê ma miyan. Newe qısebendê to dı kamcin haldıro, se bı u çı wext do biro neşırkerdenı?

K.B: Ma to nêdi xeylê qısey zi mı marda to ra gıroti. Qısebendê mı hadreyo, Homa yan zi Tırki perey bıdê ez do çap kera, nê do wına keye dı, disketan dı, datada mı dı rakewo. Bê Tırkan u Homa zi kam do perey bıdo mı. Xo ra Kırdasiyê vanê Tırkiyê inan rê yardım kenê u perey danê cı çi xo vejê. Wa fına biyarê çend hezari dolar bıdê ma çap kerê. Jewbi ma se kerê? Zey taytaynan tebera mafiyayê ma zi çıniyê, ma yê karo siya zi, karo sıpe zi nêkenê, kesê ma çıniyo ma rê haş, afyon, esrar u herwına bıroşo, qaçaxçinı bıkero u ma pa weri kero. Kesê ma zi çıniyo ma rê perey bıdo ma pa weşanxaney, matbay, radyo u televizyoni akerê. Ma se vajê, ma noyê.

F.İ: Bıra Koyo, to cordı zi hébê béhs kerd bı. Dı serda 1990 an dı to %96 reyê ezayan gıroti u tı amey weçinayenı qandê komitedê karkerdenda Federasyondê Kırdasan. Dı seri béhdê a weçinayenı to Kırdasayetey ra fek vırada u tı bi Zazaci? 1994 ra tepya to xü bı xü Zazacinı kerdı u xü tam da meselada Zazacinı. Bê mı kesi nêzanayê. Şew u roj tı gırweyayê u to malzeme kom kerdê. Hétan dı serda 1995 an kesi nê zana tı Zazaciyê. Qandê Veyvê kıtabandê Zazayanê Mainnhami zi, embazanê Zazayan tı ze Kırdas u nuştoxê Zazayan dawetê ê veyvi kerdi u to dı o veyve dı bomba teqnê u akerde akerde, éşkera éşkera va ez noya, ez Zazaya. Persı na ya kı tı qandê çıçi Kırdasan ra abıryay?

K.B: Bıra mı xo Kırdas nêdi, ey ra ez abıriyaya. Mı çendı Kırdasinı kerdê zi rıhê mı Zaza bı. Tabi ma xo u Kırdasana cêra niyabırnenê, ma wırna biyê goşt u este. Labırê xeta ma dı niyo Kırdasandıro. Kırdasiyê serewışkey kenê u inaddê xo ra ninê war u venê Zazay Kırdasiyê. Çı wext ma şar qebul bıkerê u bısınasnê fına ma hadreyê piya bıgırweyê. Hendayê seri ma serey xo, ümrê xo da inan, newe zi wa ê birê bıdê ma, tabi merdım u insaniyê u insaney zanêse. Ma cırê paşti daya u ma şew u roj gırweyayê. Ma deydar niyê ê ma rê deydarê. Ma cıra fek vıradayo ê yê ma ra nêvıradanê. Şıma nê zori bewnirê.

F.İ: Bıra Koyo, veri kı to Zazacinı nê kerdê Kırdasan zey Homa'ya to rê hürmet kerdê, qimet dayê to, to ra héz kerdê u tı xü seri sero çarnayê. Ewro çı rê to rê nengi çinenê u wazenê kı to koçıkê awdı bıfetısnê?


K.B: Bıra tı zanê kes merdımê serana xo miyani sero çarneno, wexto kı kes ronano kes beno xırab, ê ma zi naya. Ma bı serana Kırdasan rê gırweyay, qandê inan tepêşiyay kewti hepsan u iskence di. Ewro zi ma vanê ma Zazayê, şarê, şarêdo xoserê zorê inan şıno u qandê coy zi çı xırabey cı destra yena kenê. Wa bıkerê qet mınetê xo çıniyo, ê kenê vıni ma nê. Mı na ju fahm kerd kı Kırdasan heta ewro ma heme xo rê kar ardê u gonida ma ser xo rê siyaset vıraşto. Xemê inan Zazay niyê. Zazay bê wexto kı Zazay vanê ma şarê u qandê xo gırweyênê vanê ê pa kêfweşbê. Qe nengi çinenê, qe hêrış anê ma ser se kenê wa bıkerê inan ra tersê ma çıniyo. Mazi ma, qerekterê ma, insaneya ma u ma kamê meydandıro. Herkes herkesi sınasneno. Kes nêsınasno kes pers keno u mıseno ka kam kamo u çı keso u mazi cı senino, se kerdo u se nêkerdo. Wa bıkerê mınetê xo çıniyo. Ma nê ê vıni kenê, ê xo rê dışmen peyda kenê. Meştı Zazayan u Kırdasana bêrê hember pê ê kı vıni kerê ma Zazay niyê êyê. Vanê ê na juwerı rınd bızanê u gorey ey gamanê xo çekerê.

F.İ: Wextê do dur u derg yanê, dı mengu nim to izın gırot u tı şi. To warê xü dewa xü, şarê xo, way u bıray xo, merdım u dostê xo, sınasnayey u embazê xo ziyaret kerdi. A mühimı ma peyhésiyay xeylê sukan dı to kombiyayeni vıraşti u şıma kewti mışewre. Xeylê xürübê werdi to di u şıma bı inana kewti mınaqaşe, ê kombiyayenê şıma seni ravêrdi u meseleyê kı mabêndê şıma u ê xürübandıbi çıçi bi? Meseley şıma amey halkerdenı ya nê?. Tı şi kamcin sukan, to koti dı kombiyayeni vıraşti u kêya?. Neticey ê kombiyayenan seni bı?

K.B: Ez şiya xeylê suk u deveran. Çermugı, Sêwregı, Gerger, Diyarbekır, Rıha, Enteb, Adına, Mersin, İzmir (U xeylê qezayandê cı), İzmit, İstanbul u Anqere u herwına nê cayan. Çermugı, Sêwregı, Adına, İzmir, İstanbul, İzmit u xeylê qezayandê İzmiri dı mı şarê ma di u ez bı inana kewta mışewredo germ. Ez şena na juwerı vaja netice bol rınd ravêrd. Kesêkı mı pa qısey kerdê heme zi mı ikna kerdê. Heta heta Didim dı dezayanê mı va jew Zazay ma yê Çermugı tiya dı esto zaf zanayeyo u aman nêdano ma vano ma Kırdasiyê. Mı va şırê veyndê cı. Şi veynda cı u o bı xürübdê xo ya ame u ma kewti mışewre. Dıseatan vêşêri ma mınaqaşe kerd. Bahdo bı zey melekena u mı vêşêri bı Zazaci. Newezi ezo aşnawena Zazacinı keno. Zey ney xeylê merdımi bi. Dı Adınadı, Sêwregı dı u İstanbul dı ez bı qadroyandê Hadepiya u Zazayê ma yê kı inan miyan dırê inana kewta mışewre. Qadroyê Hadepiyê Adına u E Zazayê ma yê kı qadrodê partidırê mı inan rê va, meştı şırê merkezdê xo rê vajê "ma Zazayê u şarênê bewnirê şıma rê çı tepki nişan danê. Hirê embazi, dıdıyê cı Kırdasê Mardini u jew zi Zazay ma yê Çermugı danê pıro u şınê vanê Zazay şarê nê hıma tepki nişan danê u vanê Zazay Kırdasiyê u ê embazdê Zazay rê vanê tı xayınê. Halbuki bı serana cı miyan dı kar kerdo u merdımêdo wende u Zanayebı. Roja binı amey mı hetı u va heqê to esto u tiyê raşt vanê. Halbuki ma vatê qey kes xo çıçi bıvino o yo u şeno kar bıkero, vıni niyo. A en mühimı nêweşiyê nabêndê hereketê ZUH u ê xürübandê binan ra taydê cı nêbi. A ju mesela nami, tay xo rê vanê ma Dımıliyê, tay vanê Kırd, tay vanê Kırmanc u tay zi vanê Zazay. A dıdını mesla sinoran, mesela namedê welati bi, A hirını mesle itiqat u sukandê ma bi. Ma hıma hıma bı hemına piya kerd. Ez do dur u derg ney ser çi bınuşna. Mesela nami ma xo mabêndı namedê Zazaki ser qerar da, mesela itiqati çıçi bena wa bıbo ma jewê u vanê piya jew gan u jew bedenbê u piya bıgırweyê. Mesela sinori, newe mesela maya sinori çıniya. Ma nêwazenê zey Tırkan yan Kırdasan bıkerê. Cayo kı Tırkiyê vanê Tırkiye u cayo kı Kırdasiyê vanê Kırdasistan ê cay ê ê wırnan zi niyê. Minak cayo kı Kırdasiyê vanê Kırdasistan ê cayan dı erdê Suryaniyan Ereban, Türkmenan, Ermeniyan, Zazayan u herwına esto u ê cay war u mekanê inanê u nêşenê bıbê Kırdasistan. O wext ma dest vırnenê destandê Tırkan bınra kewnê destandê Kırdasan bın. Çı ferq keno zey pêyo. Qandê coy ma nêwazenê cadê Kırdasan rê, cadê Ermeniyan rê cadê ê şarandê binan rê vajê Zazaistan. Meseley nabêndê ma hıma hıma heme hal biyê u nezdira hereketê ZUH i do newera dest bı gırweynayenda xo bıkero. Wextê do derg bı kı qandê nê meselan ma nabên dabı. Şarê ma bı çıhar çımana raya hereket u partiyandê ma paweno kı vıraziyê u ê zi tey kar bıkerê.


F.İ: Koyo bıra bı serana bı tı nêşibi welat. Wexto kı tı şi to çıçi his kerd, şarê ma seni di? Meselada Zazakinı dı şarê ma kamcin nivodıro?

K.B: Çiyo kı mı his kerd nino vatenı u hesıbnayenı. Zor zahmeto kes ê hisan biyaro zıwan u xet kero. Demo kı ez şiya hefteyo sıfteyên mı nêzana se kera u kotira dest pey kera. Bahdo bahdo ez ameya a xo, abiyaya u mı dest bı persandê xo kerd. persê bolki meselandê welati ser, ka kam weşo, kam merdo, kê barkerdo şiyo koti, kam wardê xodıro. Halê kami senino, kami seni niyo, merdımandê ma ra ê kê çend qeçê cı estê, kam jewjiyayo kam nêjewjiyayo u herwına. Bahdo mı dost u embazê xo yê kıhani di. Taynanê cı nêzanayê ez zazaciya u zazacinı kena. Zey veri waşt kı xo mı rê weş kerê, weş nişan bıdê bahsê Kırdasan u haldê Kırdasan kerdê. Wexto kı qal ameyê Kırdasayinı ser u Zazay zi Kırdas ameyê hesıbnayenı ez hıma kewtê dewre u mı vatê, ez wazena en bol ki halê şardê ma, şardê Zazayan fahm bıkera, ka şarê ma çı haldıro. Kameyda xo rê, sınasnameyeyda xo rê, war u welatê xo rê wahêr vıjêno ya nêvıjêno. Xo Zaza vineno ya nêvineno. Kesê kı ez bı ciya kewtê mışewre inan ra kesê kı Zazay bi sıfte xo Kırdas diyê. Bahdo kı ma kewtê mışewredo sert u germ u mı cırê bahsê şarey kerdê, bahsê kerdenandê Kırdasanê Awrupa kerdê, inkarciyeyda inan kerdê hıma ameyê kokdê xoser u vatê "Ma zi emel nêkenê ma Kırdasiyê, labırê rayna çınêbi ma po şırê, rayna çınêbi ma ciya ray kewê, kesê ma çınêbı ma rê rayberey bıkero u ê kı estibi zi taynan xo bı Kırdasana, taynan xo bı tırkana gırêdabi. Zanayey ma zi ma sero niyameyê hesıbnayenı u herwına. Bahdo mı dur u derg bahsê Kırdasandê Awrupa, kerdenandê inan, bahsê hêrışê kı ardê ma ser, nengiyê kı ma rê çinayê, ne may, ne way u ne zi keyey ma verdayê, çı zılım u zordarey ma rê kerda u nişan daya, ma seni vinenê, seni nişan danê u seni bı xayıneya itham kenê, ma seni inkar kenê, seni merdımê Tırkan nişan danê, seni lınci erzenê ma ser u wazenê ma rencide bıkerê, seni gefi wenê ma, ma tehdit kenê u vanê ma êrmeni qetıl kerdi ma bı rehateya Zazayan qetıl kenê u bı çı babeta hêrış anê ma ser u ma xo sero hesıbnenê, seni ma xo rê kar anê, kenê malzeme u ma sero, gonida ma sero xo rê siyaset kenê u rafinenê dınyay ver. Seni hereketê Şêx Seidi, ê Dersımi xo rê kenê mal, kar anê u ma xo sero hesıbnenê u gonida şehidandê ma ser siyaset vırazenê qal kerdê. Bahdê coy biyê adır, biyê Zazaciyo wışk, zazaciyê zey adıriya u vatê "way way, dêmek Kırdasi bi dewletı u kewti piyase u ewro zi hêrış anê nuştoz, welat heskerdox u zanayandê ma ser. Nê çı wext bi ma gırdêri, ma camêrdêri. Çı wext bi dewlet u kewti rêzandê dewletan miyan. Dêmek hewna dewlet nêbiyê nê sisteman kar anê u ma inkar kenê, meştı dewlet bê eceb do se kerê? u qısey xo wına domnayê u ramıtê, ê kı Awrupa dı yenê şıma ser, şıma rê nengi çinenê, heqaret kenê, kam benê wa ê bê, wexto kı yenê welat xeberı ma dê ma haydar kerê ma inan tepêşê, hesabê inan bıdê seni u çı hesaba Zanayandê şardê ma rê, nuştoxandê ma rê heqaret kenê ma cı mısnê" Mı vatê nê çiyê wınay lazım niyê, ma heqdê cı ra yenê. Hers biyê u vatê qedê heri nêbenê yenê cılı. Newezi wazenê xo şıma ser, şardê Zazayan ser bıcerıbnê. Camêrdiyê wa şırê ê kı ê qetıl kerdê inan ra hesab pers kerê. Dışmenandê xo dı wa hesab bıvinê. Ma dışmenê cı nê dostê ciyê. Kesê kı ê wardê cı ra kerdê, kesê kı ê qetıl kerdê wa şırê inan ser, şıma ra çıçi wazenê. Kes vajo ez Zazaya u zazay zi şarêno u şarêdo xosero suco. Kes xo çıçi bıvino oyo. U wına vatê Ne hereketê Şêx Seidi u nê zi ê Dersımi hereketê serehewadayenda Kırdasanê. Şêx Seid qandê dini, qandê şeriati kewt ray, Dersım zi qandê hemver neheqey, hemver zılım u zordarey, qandê Qızılbaşey, qandê kı welatê cı lıngan ver nêşıro, bandrolda dışmeni bın nêkewo, talan u wêran nêbo, itiqatê cı rencide nêbo u hêrış niro cı ser kewti ray. Nê wırna hereketi u serdarê nê wırna hereketan u cay serehewadayenda nê hereketan Zazay bi. Labırê jewdê cı zi ne bı namedê Zazacina u ne zi bı namedê Kırdasina, ne qandê Zazaistani u ne zi qandê Kırdasistani kewti ray. Hewna gırdê ma, bı emırê ma estê kı mesela bol weş zanê u qal kenê. Çiyo kı Kırdasan heta ewro nuşnayo, kıtabê kı sero vetê heme zuriyê, raştey tey çıniya. hemını gorey xo, gorey menfeetê xo, gorey siyasetê xo formıle kerdê. Kesê kı nuşnayê zi tarix zane niyê u sero kendenı nêkerda. Qandê kı xo rê kar biyarê, qandê kı xo rê sero siyaset bıkerê gorey mezgdê xo nuşnayê u bı qısandê zurınana, bêkok u astarana xemılnayê. Bahdo bahdo tam biyê Zazaci u vatê "Rayberê ma, Zanayeyê ma, nuştoxê ma çırê ninê welat u welatıdı nêgırweyênê? Vatê çırê şıma ninê ma parti u hereketanê xo vırazê u tey bıgırweyê". Gerey cı, gerey hemını çınêbiyayena hereket u partida Zazayan, serdar u rayberandê Zazayan ser bi. Hemını zi bı raşteya waştê hereket u partiyê Zazayan vıraziyê u ê zi tey kar bıkerê. Bolê cı zi hım Tırkan ra u hım zi Kırdasan ecız bibi u bolınanê cı zi cıra derbı dibi. Hele hele Kırdasan zaf merdımi ecız kerdıbi u ê inan dabi cı zeri, cı rıh. Kesê kı xebera cı interneti ra estı bi gefi werdê Kırdasan ser u vatê "Adır kewto tay taynan u zey pizotiya ê yê veşenê, nêzanê se kerê, xo dırnayo u ê yê lawenê nuştoz, zane u welat heskerdoxandê Zazayan ser. Vatê ê yê lawenê, dındanê xo yê dırnayenı u goni şımıtenı vetê u ê yê yenê şıma ser, yenê nuştoz, zane, welatheskerdox u kesê kı vanê ma Zazayê u ma şarê inan ser. Ma wazenê ê bı akerde akerde birê şıma, birê şardê Zazayan ser u vajê şıma do xo rê nêvajê kı ma Zazayê o wext ma do bıvinê do bıray mastiyo ya nê. Ma wazenê kı ê akerde akerde bı namedê Kırdasana yan zi Zazayandê robot u rotoxana birê şıma verni u şıma koteki kerê kı, şarê ma pey bıhesiyo, werzo xo lıngan ser u tiya dı dest pey kero. O wext ma do bıvinê ka dest yamano, beg yamano, Kırdas yamano, Zaza yamano, heqdar yamano, neheq yamano belli beno.

Mesela Zazaki dı şarê ma dı no nivodıro:

a) Şarê ma yê mundida verdê 1950-60 xo rê nêvano ma Kırdasiyê u Kırdasey qebul nêkenê. Tay xo rê vanê Dımıli, tay vanê Zazay, tay venê Kırmanc. Gırdê ma yê kı nabêndê serda 1900-1950 an dı ameyê dınya Kırdasey nêzanê (bê istisnayan. Yanê ê kı xo rê vanê ma Kırdasiyê, ê kı Kırdasan miyan dı mendê ya remayê Suriye, ya remayê İran, ıRaq u herwına êyê. Qandê kı raynada cı çınêbiya u hemver mecburey xo bı inana gırêdayo).

b) Şarê ma yê mundida 1950 u 1980 an ra xeylê cı xo Kırdas vinenê. Tabi kesê kı xo Kırdas vinenê kesê kı hereketandê Kırdasan miyan dı kar kerdo êyê. Yanê ma mundiya dewrımciyana. Ma zi bı zora şarê xo berd dıskına Kırdasan ro u bı zora kerdi Kırdasi. Ninan ra dewıjê ma, axler u begê ma nêvanê ma Kırdasiyê.

c) Mundiya 1980 an u heta ewroy aya biyê u xo şar vinenê, şarê zazayan. Tabi ê zi nêşenê cizmi ravêrnê, qandê kı alternatifê ciyê kar kerdenı çıniyê. Qandê çınêbiyayenda hereket u partiyandê Zazayan, mecbur bı Kırdasana kar kenê, parti u hereketandê inan miyan dı cay xü gênê. Meştı hereket u partiyê ma vıraziyê ê hemedo birê kokdê xü ser, rayda şardê xü ser u dawa şareyda xü bıvinê.

F.İ: Bıra Koyo, mesajê to şardê ma rê çıçiyo?

K.B: Mesajê mı noyo, ez ewro veyndana gırd u werdidê şardê ma, dewıj u sukıjandê ma, nuştox, zanaye u welatheskerd-oxandê ma bêrê ma werzê xoser, werzê pay u qandê şardê xo bıgırweyê. Bêrê ma jewgan, jewbeden bê, dest, doşi u paştiyan pêdê u dı o wardı qandê xo, qandê şardê xo, qandê war u welatê xo. Çiyêdê ma ê şarandê binan ra kemi niyo. Kemeya ma naya kı ma yê xo nêzanê u xo rê wahêr nêvıjênê. Vanê ma bızanê ewro demê şaran dımı şiyayenı, xo hiç u werdi vinayenê, şarnay rê peyetey kerdenı remnayo ravêrdo. Çiyo kı kes pa sereberz bo noyo. Rumeteya, serbestey u serdesteya, xo rê şardê xo rê, kameyda xo rê wahêr vıjyayena. Bêrê ma şareyda xo rê wahêrey bıkerê u bekçina şardê xo bıkerê, ê şarandê binan nê. Şarê ma xo şar bıvinı u dahwa şareyda xo bıkı.


çımey: wikipedia zazaki

Zazalar Üzerine Sosyolojik Tetkikler Kitabı


bu kitap her zazanın okuması gereken bir kitaptır. cumhuriyet tarihinde 3 büyük isyan olmuştur doğuda bu 3 isyan sanıldığı gibi kürt isyanı değil zaza isyanıdır. zazaların neden bu kadar çok isyan çıkardığını araştıran ve zaza bölgelerinde gözlem yapan dönemin maraş milletvekili hasan reşit tankutun kitabında anlatılıyor.

kitap 2000 yılında kalan yayınları tarafındanda yayınlanmıştır.

seyit rıza , şeyh sait ve koçgiri isyanları zaza isyanıdır.


aşağıdaki linke tıklayarak tüm kitabı ücretsiz okuyabilirsiniz.

http://www.dersim.biz/html/hasanresittankut.html