Suka Sêwregı dewda Mexteli dı ameyo dınya.
Faruk İremet: Koyo bıra tı şenê hébê xü ma rê bıdê sınasnayenı, ka tı kotidı marda xü ra biyê u to koti dı u héta sınıfê çendın wendo?
Koyo Berz: Ez Suka Sêwregı dewda Mexteli dı ameya dınya. Wendena xo ya dest peykerdenı heta sınıfda çıhari mı dewda Anazoy dı wend. Çıhar u panc zi Sêwregı dı Şair İbrahim Rafet dı kerd temam. Wendana xoya werti (orta) u Sanat Enstütüsi zi Sêwregı dı wendı. Bahdê wendan da xo ez şiya Zonguldakdı kontroldê raydı mı Formaney kerdı. Bahdo mı dest ê kari ra verda u ez ameya Adına dı kewta kardê awı-Elektırigi (Devlet Su İşleri). Hirê mengi mı karkerey kerdı. Bahdê hirına mengan ez biya teknisiyen u bahdê heşt mengan zi biya şef teknisyen. Dı ê cadê kari dı dı serda 1977 an da ma bı çend embazandê xo yê kariya sendika Ges işi ronê u ez biya sekreterê a sendika. 1975 an ra tepeya kewta siyaseti miyan u siyaseta mızul biya. Qandê coy zi hergı serı çend fıni ameya tepıştenı u çıman bındı, kontıroldê polisan dı menda u mı iskence di. Nê heme çiyê mı bı belgana mahkemandê Adına dı u polisandê inan destı estê.
F.İ: Koyo bıra héta ewro to çend kıtabi nuşnayê u ninan ra çend kıtabê to neşır biyê?
K.B: Heta ewro mı nezdi vist kıtabi nuşnayê. Ninan ra hewt kıtabê mı ameyê çapkerdenı u ê bini zi vınderdeyê. Qandê kı perey mı çıniyê ezo nêşena çap kera. Kıtabê mınê kı ameyê çapkerdenı nêyê:
1-Na Xümxüma
2-Siyamed u Xeca
3-Kole Nêba
4-Ewro şori Meştı bêri
5-Namdarê Sêwregı 1
6-Dersim,
7-Begê Dımıliyan.
Kıtabê mınê kı çap nêbiyê 3 teyney cı şehriyê, jew Namdarê Sêwregı 2 yo, 2 hebi gramatiko, gramati jew u dıdı, jew qısebendo (sözlük), jew namey çiyano, jew kayê ma yê, jew qısey çormey Sêwregı, Çermugı u ê Alduşiyê, jew hekatê, mı nuşnaya (nezdi 150 periya), jew Romano, u jew zi seredê mı ra ravêrdeyê mınê. Nê heme hadreyê labırê perey ma çıniyê ma çapkerê. Kırdasi zi ma rê vanê ê yê bı dewleta gırweyênê. Eger ma yê dewleta gırweyênê se çırê dewleta nê kıtabanê mı çap nêkena?.
F.İ: Koyo bıra to çı wext dest bı nuşnayenda Zazaki kerd u no héwes to rê koti ra ame?
K.B: Mı dı serda 1986 an dı dest bı nuşnayenda Zazaki kerd. No hewes veri ra mı dı estbı. Welatı dı mı tay tay qısey ma kom kerdê u ê nuşnayê. Dı welatı dı veri mı zaf çi bı Tırki nuşnabı (Mesela zey şehran, fıqran, estanıkan, qısandê verênan u herwına. Labırê him ra ez nêşibiya nuşnayenda zıwandê xoser. Demo kı mı dı hereketê Tırkan u bahdê 1976-77 an zi dı hereketê Kırdasan dı kar kerd u kar u barê xo yê siyasi ray berdê u sendiqacinı kerdê, o wext zi rıhê mı Zazaci bı. Dı Adına dı çend fıni mı embazandê xo yê Zazayan rê va bêrê ma hereketê xo yê Zazayan vırazê u namey cı zi wa ZUKO bo yani ZAZA ULUSAL KURTULUŞ ORDUSU. Labırê kesi xover nêşana.
F.İ: Madem kı sıfte ra to dı rıhê zazatey est bi qandê çıçi to héndayê pawut? Wexto kı tı amey Awrupa qandê çıçi tı héreketê Kırdasan ra nê abıryay u tı zazatey (zazacılıxey) nê kerd?
K.B: Demo kı ez ameya Awrupa mı hıma dest bı nuştenda Zazaki kerd u bahdo zi ez ameya kokdê xoser u mı Zazacinı kerdı. Demo kı mı hereketê Kırdasan dı kar kerdê zi emeleya mı bı mı niyameyê kı ez Kırdasa. Sıftera zi goniya mı Zaza bi u Zazacinı rê gırêneyayê. Ez emel kena xeylê Zazay zi zey mınê labırê taydê cı nêwetanê birê kokdê xoser u taydê cı zi nêweazenê cay xo yê miyandê Tırkan yan zi Kırdasan bıxerpınê u birê newera dest pey kerê. Labırê mı heme çi gırot xo çıman ver u ez ameya kokdê xo yê heqiqi ser. Yani çiyo kı dı rıhdê mı dı estbı u dı zereda mı dı gırêneyayê ê çi ser.
F.İ: Deza Koyo, tay vanê kesê kı Zazatey kenê ê merdımê Tırkanê, xayıni yê u MİT yê, tı nê çiyan rê vanê se?
K.B: Demo kı ez Zazaci nêbiya mı zi no çi vatê. Labırê esl u astarê cı çınêbı u mo xo kıştıra vetê. Qandê bohtan ê embazananê çıçi ma destra ameyê ma kerdê. Labırê heme zuribi. Dı wextê xo dı mı waşt kı zıwanê Zazaki lehçê u Kırdasi u Zazayan zi Kırdas nişan bıda u qandê nê çi çıçi lazımo u çıçi mü destra ame mı kerd. Labırê bahdo zi ez wınyaya o yo nêbeno mı zora, bı zurana, bı sextekareya ezo nêşena bıba Kırdas. Mı zana kı ez bı xo, ezo xo xapeynena. Kok u astarê cı çıniyo. Qandê coy zi dı serda 1993-94 an dı ez ameya kokdê xoser. Ez verê coy Kırdasan miyan dı zey meşhur biya u hemınê cı zey Homa'ya mı rê hürmet nişan dayê u mı ra hes kerdê. Dı serda 1990 an dı, dı weçinayena Federasyondê Kırdasan dı mı %96 sera newayuşeş reyê ezayan (Delegeyan) gıroti u ez ameya weçinayenı. Dı o wextı zi ez hereketê xo ra abıriyabiya u bı seredê xo ya biya. O wext hım hereketê mı u hım zi tay P.K.K li hemver mı bi u mı dı dışmeney kerdê. Fına zi 120 ezayan ra mı reyê 110 ezayan gıroti u ez ameya weçinayenı. Demo kı ez ameya weçinayenı heme werışti pay u va "Serdarê ma, Serokê ma, Liderê ma" u tezahurat vıraşt. O wext ez inanrê gırweyayê zey Homa'ya biya. Demo kı mı dest bı Zazacinı kerdı ez biya merdımê Tırkan, biya xayın. Eger ez merdımê Tırkana qandê çıçi Tırkiyê mı rê yardım nêkenê u kıtabanê mı nêdanê çapkerdenı? Qandê çapdê Kıtapda xo ya bahdoyênı zi mı des hezari (10 000) Kron pere embazan ra deyn kerdo u heqê çapi dayo. Ma yê gırweyênê u danê çapxanan u kıtabanê xo zi bellaş kenê vılla kı wendoxê zıwandê Zazayan zahfibê. Şıma zanê no ahlaq Kırdasan dı, zazayan dı, Tırkan dı esto. Wexto kı kes cırê nêgırweyêno, zey cı nêvano, zey cı nêkenê u raştey vano kes beno xayın. No aminê mirdê inano.
F.İ: Bıra Koyo, tay vanê şıma dewıji yê, tı nê çirê vanê se?
K.B: E, bıra, e dostêno ez dewıja u dewıjeyda xo ya sere berza. Mı bı dewıjeyda xoya Zıwanê Zazaki dınya ra kerd vılla. Eger ez sukıj biyayê eceb mı do se kerdê. Ez bı na dewıjeyda xo ya ê kı nuştoxandê Zazayan rê, alimandê zazayan rê, wendoxandê zazayan rê, zanayandê zazayan rê, welat heskerdoxandê zazayan rê vanê xayıni u qülpi nanê pa ez inan rê meydan wanena, wa birê ma bıvıjiyê huzurdê şaran ka kam kamo kam kam niyo. Kesê kı şarê ma benê roşenê şarnay u şarnay sero hesıbnenê, kesê kı zıwanê ma lehçey zıwanna nişan danê u ma inker kenê ma inan şaran verdı dawetê dueloy, dawetê mışewre kerdenı kenê, wa birê. Ka dewıji zorê inan benê yan ê zorê dewıjan benê?
F.İ: Bıra Koyo, o kı ez zana u ezo vinena no bı çend seriyo tiyê Awrupa dı qısebendi sero gırweyênê u deverandê welatê ma ra qısey arêkenê, ma ra dorman ra çi pers kenê. Héta tı bı xü zi va xeylê qısey to rê Çermugı ra, Alduş ra, Sêwregı ra, Varto ra, Bingol ra, Dersım ra u cayandê binan ra yenê. To rê vınderdış çıniyo, ha keko, ha keko tiyê qısey arêkenê, geyrenê kokdê qısan u zey alima sero gırweyênê, ka kamcin qıse kotira ameyo u kewto zıwandê ma miyan. Newe qısebendê to dı kamcin haldıro, se bı u çı wext do biro neşırkerdenı?
K.B: Ma to nêdi xeylê qısey zi mı marda to ra gıroti. Qısebendê mı hadreyo, Homa yan zi Tırki perey bıdê ez do çap kera, nê do wına keye dı, disketan dı, datada mı dı rakewo. Bê Tırkan u Homa zi kam do perey bıdo mı. Xo ra Kırdasiyê vanê Tırkiyê inan rê yardım kenê u perey danê cı çi xo vejê. Wa fına biyarê çend hezari dolar bıdê ma çap kerê. Jewbi ma se kerê? Zey taytaynan tebera mafiyayê ma zi çıniyê, ma yê karo siya zi, karo sıpe zi nêkenê, kesê ma çıniyo ma rê haş, afyon, esrar u herwına bıroşo, qaçaxçinı bıkero u ma pa weri kero. Kesê ma zi çıniyo ma rê perey bıdo ma pa weşanxaney, matbay, radyo u televizyoni akerê. Ma se vajê, ma noyê.
F.İ: Bıra Koyo, to cordı zi hébê béhs kerd bı. Dı serda 1990 an dı to %96 reyê ezayan gıroti u tı amey weçinayenı qandê komitedê karkerdenda Federasyondê Kırdasan. Dı seri béhdê a weçinayenı to Kırdasayetey ra fek vırada u tı bi Zazaci? 1994 ra tepya to xü bı xü Zazacinı kerdı u xü tam da meselada Zazacinı. Bê mı kesi nêzanayê. Şew u roj tı gırweyayê u to malzeme kom kerdê. Hétan dı serda 1995 an kesi nê zana tı Zazaciyê. Qandê Veyvê kıtabandê Zazayanê Mainnhami zi, embazanê Zazayan tı ze Kırdas u nuştoxê Zazayan dawetê ê veyvi kerdi u to dı o veyve dı bomba teqnê u akerde akerde, éşkera éşkera va ez noya, ez Zazaya. Persı na ya kı tı qandê çıçi Kırdasan ra abıryay?
K.B: Bıra mı xo Kırdas nêdi, ey ra ez abıriyaya. Mı çendı Kırdasinı kerdê zi rıhê mı Zaza bı. Tabi ma xo u Kırdasana cêra niyabırnenê, ma wırna biyê goşt u este. Labırê xeta ma dı niyo Kırdasandıro. Kırdasiyê serewışkey kenê u inaddê xo ra ninê war u venê Zazay Kırdasiyê. Çı wext ma şar qebul bıkerê u bısınasnê fına ma hadreyê piya bıgırweyê. Hendayê seri ma serey xo, ümrê xo da inan, newe zi wa ê birê bıdê ma, tabi merdım u insaniyê u insaney zanêse. Ma cırê paşti daya u ma şew u roj gırweyayê. Ma deydar niyê ê ma rê deydarê. Ma cıra fek vıradayo ê yê ma ra nêvıradanê. Şıma nê zori bewnirê.
F.İ: Bıra Koyo, veri kı to Zazacinı nê kerdê Kırdasan zey Homa'ya to rê hürmet kerdê, qimet dayê to, to ra héz kerdê u tı xü seri sero çarnayê. Ewro çı rê to rê nengi çinenê u wazenê kı to koçıkê awdı bıfetısnê?
K.B: Bıra tı zanê kes merdımê serana xo miyani sero çarneno, wexto kı kes ronano kes beno xırab, ê ma zi naya. Ma bı serana Kırdasan rê gırweyay, qandê inan tepêşiyay kewti hepsan u iskence di. Ewro zi ma vanê ma Zazayê, şarê, şarêdo xoserê zorê inan şıno u qandê coy zi çı xırabey cı destra yena kenê. Wa bıkerê qet mınetê xo çıniyo, ê kenê vıni ma nê. Mı na ju fahm kerd kı Kırdasan heta ewro ma heme xo rê kar ardê u gonida ma ser xo rê siyaset vıraşto. Xemê inan Zazay niyê. Zazay bê wexto kı Zazay vanê ma şarê u qandê xo gırweyênê vanê ê pa kêfweşbê. Qe nengi çinenê, qe hêrış anê ma ser se kenê wa bıkerê inan ra tersê ma çıniyo. Mazi ma, qerekterê ma, insaneya ma u ma kamê meydandıro. Herkes herkesi sınasneno. Kes nêsınasno kes pers keno u mıseno ka kam kamo u çı keso u mazi cı senino, se kerdo u se nêkerdo. Wa bıkerê mınetê xo çıniyo. Ma nê ê vıni kenê, ê xo rê dışmen peyda kenê. Meştı Zazayan u Kırdasana bêrê hember pê ê kı vıni kerê ma Zazay niyê êyê. Vanê ê na juwerı rınd bızanê u gorey ey gamanê xo çekerê.
F.İ: Wextê do dur u derg yanê, dı mengu nim to izın gırot u tı şi. To warê xü dewa xü, şarê xo, way u bıray xo, merdım u dostê xo, sınasnayey u embazê xo ziyaret kerdi. A mühimı ma peyhésiyay xeylê sukan dı to kombiyayeni vıraşti u şıma kewti mışewre. Xeylê xürübê werdi to di u şıma bı inana kewti mınaqaşe, ê kombiyayenê şıma seni ravêrdi u meseleyê kı mabêndê şıma u ê xürübandıbi çıçi bi? Meseley şıma amey halkerdenı ya nê?. Tı şi kamcin sukan, to koti dı kombiyayeni vıraşti u kêya?. Neticey ê kombiyayenan seni bı?
K.B: Ez şiya xeylê suk u deveran. Çermugı, Sêwregı, Gerger, Diyarbekır, Rıha, Enteb, Adına, Mersin, İzmir (U xeylê qezayandê cı), İzmit, İstanbul u Anqere u herwına nê cayan. Çermugı, Sêwregı, Adına, İzmir, İstanbul, İzmit u xeylê qezayandê İzmiri dı mı şarê ma di u ez bı inana kewta mışewredo germ. Ez şena na juwerı vaja netice bol rınd ravêrd. Kesêkı mı pa qısey kerdê heme zi mı ikna kerdê. Heta heta Didim dı dezayanê mı va jew Zazay ma yê Çermugı tiya dı esto zaf zanayeyo u aman nêdano ma vano ma Kırdasiyê. Mı va şırê veyndê cı. Şi veynda cı u o bı xürübdê xo ya ame u ma kewti mışewre. Dıseatan vêşêri ma mınaqaşe kerd. Bahdo bı zey melekena u mı vêşêri bı Zazaci. Newezi ezo aşnawena Zazacinı keno. Zey ney xeylê merdımi bi. Dı Adınadı, Sêwregı dı u İstanbul dı ez bı qadroyandê Hadepiya u Zazayê ma yê kı inan miyan dırê inana kewta mışewre. Qadroyê Hadepiyê Adına u E Zazayê ma yê kı qadrodê partidırê mı inan rê va, meştı şırê merkezdê xo rê vajê "ma Zazayê u şarênê bewnirê şıma rê çı tepki nişan danê. Hirê embazi, dıdıyê cı Kırdasê Mardini u jew zi Zazay ma yê Çermugı danê pıro u şınê vanê Zazay şarê nê hıma tepki nişan danê u vanê Zazay Kırdasiyê u ê embazdê Zazay rê vanê tı xayınê. Halbuki bı serana cı miyan dı kar kerdo u merdımêdo wende u Zanayebı. Roja binı amey mı hetı u va heqê to esto u tiyê raşt vanê. Halbuki ma vatê qey kes xo çıçi bıvino o yo u şeno kar bıkero, vıni niyo. A en mühimı nêweşiyê nabêndê hereketê ZUH u ê xürübandê binan ra taydê cı nêbi. A ju mesela nami, tay xo rê vanê ma Dımıliyê, tay vanê Kırd, tay vanê Kırmanc u tay zi vanê Zazay. A dıdını mesla sinoran, mesela namedê welati bi, A hirını mesle itiqat u sukandê ma bi. Ma hıma hıma bı hemına piya kerd. Ez do dur u derg ney ser çi bınuşna. Mesela nami ma xo mabêndı namedê Zazaki ser qerar da, mesela itiqati çıçi bena wa bıbo ma jewê u vanê piya jew gan u jew bedenbê u piya bıgırweyê. Mesela sinori, newe mesela maya sinori çıniya. Ma nêwazenê zey Tırkan yan Kırdasan bıkerê. Cayo kı Tırkiyê vanê Tırkiye u cayo kı Kırdasiyê vanê Kırdasistan ê cay ê ê wırnan zi niyê. Minak cayo kı Kırdasiyê vanê Kırdasistan ê cayan dı erdê Suryaniyan Ereban, Türkmenan, Ermeniyan, Zazayan u herwına esto u ê cay war u mekanê inanê u nêşenê bıbê Kırdasistan. O wext ma dest vırnenê destandê Tırkan bınra kewnê destandê Kırdasan bın. Çı ferq keno zey pêyo. Qandê coy ma nêwazenê cadê Kırdasan rê, cadê Ermeniyan rê cadê ê şarandê binan rê vajê Zazaistan. Meseley nabêndê ma hıma hıma heme hal biyê u nezdira hereketê ZUH i do newera dest bı gırweynayenda xo bıkero. Wextê do derg bı kı qandê nê meselan ma nabên dabı. Şarê ma bı çıhar çımana raya hereket u partiyandê ma paweno kı vıraziyê u ê zi tey kar bıkerê.
F.İ: Koyo bıra bı serana bı tı nêşibi welat. Wexto kı tı şi to çıçi his kerd, şarê ma seni di? Meselada Zazakinı dı şarê ma kamcin nivodıro?
K.B: Çiyo kı mı his kerd nino vatenı u hesıbnayenı. Zor zahmeto kes ê hisan biyaro zıwan u xet kero. Demo kı ez şiya hefteyo sıfteyên mı nêzana se kera u kotira dest pey kera. Bahdo bahdo ez ameya a xo, abiyaya u mı dest bı persandê xo kerd. persê bolki meselandê welati ser, ka kam weşo, kam merdo, kê barkerdo şiyo koti, kam wardê xodıro. Halê kami senino, kami seni niyo, merdımandê ma ra ê kê çend qeçê cı estê, kam jewjiyayo kam nêjewjiyayo u herwına. Bahdo mı dost u embazê xo yê kıhani di. Taynanê cı nêzanayê ez zazaciya u zazacinı kena. Zey veri waşt kı xo mı rê weş kerê, weş nişan bıdê bahsê Kırdasan u haldê Kırdasan kerdê. Wexto kı qal ameyê Kırdasayinı ser u Zazay zi Kırdas ameyê hesıbnayenı ez hıma kewtê dewre u mı vatê, ez wazena en bol ki halê şardê ma, şardê Zazayan fahm bıkera, ka şarê ma çı haldıro. Kameyda xo rê, sınasnameyeyda xo rê, war u welatê xo rê wahêr vıjêno ya nêvıjêno. Xo Zaza vineno ya nêvineno. Kesê kı ez bı ciya kewtê mışewre inan ra kesê kı Zazay bi sıfte xo Kırdas diyê. Bahdo kı ma kewtê mışewredo sert u germ u mı cırê bahsê şarey kerdê, bahsê kerdenandê Kırdasanê Awrupa kerdê, inkarciyeyda inan kerdê hıma ameyê kokdê xoser u vatê "Ma zi emel nêkenê ma Kırdasiyê, labırê rayna çınêbi ma po şırê, rayna çınêbi ma ciya ray kewê, kesê ma çınêbı ma rê rayberey bıkero u ê kı estibi zi taynan xo bı Kırdasana, taynan xo bı tırkana gırêdabi. Zanayey ma zi ma sero niyameyê hesıbnayenı u herwına. Bahdo mı dur u derg bahsê Kırdasandê Awrupa, kerdenandê inan, bahsê hêrışê kı ardê ma ser, nengiyê kı ma rê çinayê, ne may, ne way u ne zi keyey ma verdayê, çı zılım u zordarey ma rê kerda u nişan daya, ma seni vinenê, seni nişan danê u seni bı xayıneya itham kenê, ma seni inkar kenê, seni merdımê Tırkan nişan danê, seni lınci erzenê ma ser u wazenê ma rencide bıkerê, seni gefi wenê ma, ma tehdit kenê u vanê ma êrmeni qetıl kerdi ma bı rehateya Zazayan qetıl kenê u bı çı babeta hêrış anê ma ser u ma xo sero hesıbnenê, seni ma xo rê kar anê, kenê malzeme u ma sero, gonida ma sero xo rê siyaset kenê u rafinenê dınyay ver. Seni hereketê Şêx Seidi, ê Dersımi xo rê kenê mal, kar anê u ma xo sero hesıbnenê u gonida şehidandê ma ser siyaset vırazenê qal kerdê. Bahdê coy biyê adır, biyê Zazaciyo wışk, zazaciyê zey adıriya u vatê "way way, dêmek Kırdasi bi dewletı u kewti piyase u ewro zi hêrış anê nuştoz, welat heskerdox u zanayandê ma ser. Nê çı wext bi ma gırdêri, ma camêrdêri. Çı wext bi dewlet u kewti rêzandê dewletan miyan. Dêmek hewna dewlet nêbiyê nê sisteman kar anê u ma inkar kenê, meştı dewlet bê eceb do se kerê? u qısey xo wına domnayê u ramıtê, ê kı Awrupa dı yenê şıma ser, şıma rê nengi çinenê, heqaret kenê, kam benê wa ê bê, wexto kı yenê welat xeberı ma dê ma haydar kerê ma inan tepêşê, hesabê inan bıdê seni u çı hesaba Zanayandê şardê ma rê, nuştoxandê ma rê heqaret kenê ma cı mısnê" Mı vatê nê çiyê wınay lazım niyê, ma heqdê cı ra yenê. Hers biyê u vatê qedê heri nêbenê yenê cılı. Newezi wazenê xo şıma ser, şardê Zazayan ser bıcerıbnê. Camêrdiyê wa şırê ê kı ê qetıl kerdê inan ra hesab pers kerê. Dışmenandê xo dı wa hesab bıvinê. Ma dışmenê cı nê dostê ciyê. Kesê kı ê wardê cı ra kerdê, kesê kı ê qetıl kerdê wa şırê inan ser, şıma ra çıçi wazenê. Kes vajo ez Zazaya u zazay zi şarêno u şarêdo xosero suco. Kes xo çıçi bıvino oyo. U wına vatê Ne hereketê Şêx Seidi u nê zi ê Dersımi hereketê serehewadayenda Kırdasanê. Şêx Seid qandê dini, qandê şeriati kewt ray, Dersım zi qandê hemver neheqey, hemver zılım u zordarey, qandê Qızılbaşey, qandê kı welatê cı lıngan ver nêşıro, bandrolda dışmeni bın nêkewo, talan u wêran nêbo, itiqatê cı rencide nêbo u hêrış niro cı ser kewti ray. Nê wırna hereketi u serdarê nê wırna hereketan u cay serehewadayenda nê hereketan Zazay bi. Labırê jewdê cı zi ne bı namedê Zazacina u ne zi bı namedê Kırdasina, ne qandê Zazaistani u ne zi qandê Kırdasistani kewti ray. Hewna gırdê ma, bı emırê ma estê kı mesela bol weş zanê u qal kenê. Çiyo kı Kırdasan heta ewro nuşnayo, kıtabê kı sero vetê heme zuriyê, raştey tey çıniya. hemını gorey xo, gorey menfeetê xo, gorey siyasetê xo formıle kerdê. Kesê kı nuşnayê zi tarix zane niyê u sero kendenı nêkerda. Qandê kı xo rê kar biyarê, qandê kı xo rê sero siyaset bıkerê gorey mezgdê xo nuşnayê u bı qısandê zurınana, bêkok u astarana xemılnayê. Bahdo bahdo tam biyê Zazaci u vatê "Rayberê ma, Zanayeyê ma, nuştoxê ma çırê ninê welat u welatıdı nêgırweyênê? Vatê çırê şıma ninê ma parti u hereketanê xo vırazê u tey bıgırweyê". Gerey cı, gerey hemını çınêbiyayena hereket u partida Zazayan, serdar u rayberandê Zazayan ser bi. Hemını zi bı raşteya waştê hereket u partiyê Zazayan vıraziyê u ê zi tey kar bıkerê. Bolê cı zi hım Tırkan ra u hım zi Kırdasan ecız bibi u bolınanê cı zi cıra derbı dibi. Hele hele Kırdasan zaf merdımi ecız kerdıbi u ê inan dabi cı zeri, cı rıh. Kesê kı xebera cı interneti ra estı bi gefi werdê Kırdasan ser u vatê "Adır kewto tay taynan u zey pizotiya ê yê veşenê, nêzanê se kerê, xo dırnayo u ê yê lawenê nuştoz, zane u welat heskerdoxandê Zazayan ser. Vatê ê yê lawenê, dındanê xo yê dırnayenı u goni şımıtenı vetê u ê yê yenê şıma ser, yenê nuştoz, zane, welatheskerdox u kesê kı vanê ma Zazayê u ma şarê inan ser. Ma wazenê ê bı akerde akerde birê şıma, birê şardê Zazayan ser u vajê şıma do xo rê nêvajê kı ma Zazayê o wext ma do bıvinê do bıray mastiyo ya nê. Ma wazenê kı ê akerde akerde bı namedê Kırdasana yan zi Zazayandê robot u rotoxana birê şıma verni u şıma koteki kerê kı, şarê ma pey bıhesiyo, werzo xo lıngan ser u tiya dı dest pey kero. O wext ma do bıvinê ka dest yamano, beg yamano, Kırdas yamano, Zaza yamano, heqdar yamano, neheq yamano belli beno.
Mesela Zazaki dı şarê ma dı no nivodıro:
a) Şarê ma yê mundida verdê 1950-60 xo rê nêvano ma Kırdasiyê u Kırdasey qebul nêkenê. Tay xo rê vanê Dımıli, tay vanê Zazay, tay venê Kırmanc. Gırdê ma yê kı nabêndê serda 1900-1950 an dı ameyê dınya Kırdasey nêzanê (bê istisnayan. Yanê ê kı xo rê vanê ma Kırdasiyê, ê kı Kırdasan miyan dı mendê ya remayê Suriye, ya remayê İran, ıRaq u herwına êyê. Qandê kı raynada cı çınêbiya u hemver mecburey xo bı inana gırêdayo).
b) Şarê ma yê mundida 1950 u 1980 an ra xeylê cı xo Kırdas vinenê. Tabi kesê kı xo Kırdas vinenê kesê kı hereketandê Kırdasan miyan dı kar kerdo êyê. Yanê ma mundiya dewrımciyana. Ma zi bı zora şarê xo berd dıskına Kırdasan ro u bı zora kerdi Kırdasi. Ninan ra dewıjê ma, axler u begê ma nêvanê ma Kırdasiyê.
c) Mundiya 1980 an u heta ewroy aya biyê u xo şar vinenê, şarê zazayan. Tabi ê zi nêşenê cizmi ravêrnê, qandê kı alternatifê ciyê kar kerdenı çıniyê. Qandê çınêbiyayenda hereket u partiyandê Zazayan, mecbur bı Kırdasana kar kenê, parti u hereketandê inan miyan dı cay xü gênê. Meştı hereket u partiyê ma vıraziyê ê hemedo birê kokdê xü ser, rayda şardê xü ser u dawa şareyda xü bıvinê.
F.İ: Bıra Koyo, mesajê to şardê ma rê çıçiyo?
K.B: Mesajê mı noyo, ez ewro veyndana gırd u werdidê şardê ma, dewıj u sukıjandê ma, nuştox, zanaye u welatheskerd-oxandê ma bêrê ma werzê xoser, werzê pay u qandê şardê xo bıgırweyê. Bêrê ma jewgan, jewbeden bê, dest, doşi u paştiyan pêdê u dı o wardı qandê xo, qandê şardê xo, qandê war u welatê xo. Çiyêdê ma ê şarandê binan ra kemi niyo. Kemeya ma naya kı ma yê xo nêzanê u xo rê wahêr nêvıjênê. Vanê ma bızanê ewro demê şaran dımı şiyayenı, xo hiç u werdi vinayenê, şarnay rê peyetey kerdenı remnayo ravêrdo. Çiyo kı kes pa sereberz bo noyo. Rumeteya, serbestey u serdesteya, xo rê şardê xo rê, kameyda xo rê wahêr vıjyayena. Bêrê ma şareyda xo rê wahêrey bıkerê u bekçina şardê xo bıkerê, ê şarandê binan nê. Şarê ma xo şar bıvinı u dahwa şareyda xo bıkı.
çımey: wikipedia zazaki
Faruk İremet: Koyo bıra tı şenê hébê xü ma rê bıdê sınasnayenı, ka tı kotidı marda xü ra biyê u to koti dı u héta sınıfê çendın wendo?
Koyo Berz: Ez Suka Sêwregı dewda Mexteli dı ameya dınya. Wendena xo ya dest peykerdenı heta sınıfda çıhari mı dewda Anazoy dı wend. Çıhar u panc zi Sêwregı dı Şair İbrahim Rafet dı kerd temam. Wendana xoya werti (orta) u Sanat Enstütüsi zi Sêwregı dı wendı. Bahdê wendan da xo ez şiya Zonguldakdı kontroldê raydı mı Formaney kerdı. Bahdo mı dest ê kari ra verda u ez ameya Adına dı kewta kardê awı-Elektırigi (Devlet Su İşleri). Hirê mengi mı karkerey kerdı. Bahdê hirına mengan ez biya teknisiyen u bahdê heşt mengan zi biya şef teknisyen. Dı ê cadê kari dı dı serda 1977 an da ma bı çend embazandê xo yê kariya sendika Ges işi ronê u ez biya sekreterê a sendika. 1975 an ra tepeya kewta siyaseti miyan u siyaseta mızul biya. Qandê coy zi hergı serı çend fıni ameya tepıştenı u çıman bındı, kontıroldê polisan dı menda u mı iskence di. Nê heme çiyê mı bı belgana mahkemandê Adına dı u polisandê inan destı estê.
F.İ: Koyo bıra héta ewro to çend kıtabi nuşnayê u ninan ra çend kıtabê to neşır biyê?
K.B: Heta ewro mı nezdi vist kıtabi nuşnayê. Ninan ra hewt kıtabê mı ameyê çapkerdenı u ê bini zi vınderdeyê. Qandê kı perey mı çıniyê ezo nêşena çap kera. Kıtabê mınê kı ameyê çapkerdenı nêyê:
1-Na Xümxüma
2-Siyamed u Xeca
3-Kole Nêba
4-Ewro şori Meştı bêri
5-Namdarê Sêwregı 1
6-Dersim,
7-Begê Dımıliyan.
Kıtabê mınê kı çap nêbiyê 3 teyney cı şehriyê, jew Namdarê Sêwregı 2 yo, 2 hebi gramatiko, gramati jew u dıdı, jew qısebendo (sözlük), jew namey çiyano, jew kayê ma yê, jew qısey çormey Sêwregı, Çermugı u ê Alduşiyê, jew hekatê, mı nuşnaya (nezdi 150 periya), jew Romano, u jew zi seredê mı ra ravêrdeyê mınê. Nê heme hadreyê labırê perey ma çıniyê ma çapkerê. Kırdasi zi ma rê vanê ê yê bı dewleta gırweyênê. Eger ma yê dewleta gırweyênê se çırê dewleta nê kıtabanê mı çap nêkena?.
F.İ: Koyo bıra to çı wext dest bı nuşnayenda Zazaki kerd u no héwes to rê koti ra ame?
K.B: Mı dı serda 1986 an dı dest bı nuşnayenda Zazaki kerd. No hewes veri ra mı dı estbı. Welatı dı mı tay tay qısey ma kom kerdê u ê nuşnayê. Dı welatı dı veri mı zaf çi bı Tırki nuşnabı (Mesela zey şehran, fıqran, estanıkan, qısandê verênan u herwına. Labırê him ra ez nêşibiya nuşnayenda zıwandê xoser. Demo kı mı dı hereketê Tırkan u bahdê 1976-77 an zi dı hereketê Kırdasan dı kar kerd u kar u barê xo yê siyasi ray berdê u sendiqacinı kerdê, o wext zi rıhê mı Zazaci bı. Dı Adına dı çend fıni mı embazandê xo yê Zazayan rê va bêrê ma hereketê xo yê Zazayan vırazê u namey cı zi wa ZUKO bo yani ZAZA ULUSAL KURTULUŞ ORDUSU. Labırê kesi xover nêşana.
F.İ: Madem kı sıfte ra to dı rıhê zazatey est bi qandê çıçi to héndayê pawut? Wexto kı tı amey Awrupa qandê çıçi tı héreketê Kırdasan ra nê abıryay u tı zazatey (zazacılıxey) nê kerd?
K.B: Demo kı ez ameya Awrupa mı hıma dest bı nuştenda Zazaki kerd u bahdo zi ez ameya kokdê xoser u mı Zazacinı kerdı. Demo kı mı hereketê Kırdasan dı kar kerdê zi emeleya mı bı mı niyameyê kı ez Kırdasa. Sıftera zi goniya mı Zaza bi u Zazacinı rê gırêneyayê. Ez emel kena xeylê Zazay zi zey mınê labırê taydê cı nêwetanê birê kokdê xoser u taydê cı zi nêweazenê cay xo yê miyandê Tırkan yan zi Kırdasan bıxerpınê u birê newera dest pey kerê. Labırê mı heme çi gırot xo çıman ver u ez ameya kokdê xo yê heqiqi ser. Yani çiyo kı dı rıhdê mı dı estbı u dı zereda mı dı gırêneyayê ê çi ser.
F.İ: Deza Koyo, tay vanê kesê kı Zazatey kenê ê merdımê Tırkanê, xayıni yê u MİT yê, tı nê çiyan rê vanê se?
K.B: Demo kı ez Zazaci nêbiya mı zi no çi vatê. Labırê esl u astarê cı çınêbı u mo xo kıştıra vetê. Qandê bohtan ê embazananê çıçi ma destra ameyê ma kerdê. Labırê heme zuribi. Dı wextê xo dı mı waşt kı zıwanê Zazaki lehçê u Kırdasi u Zazayan zi Kırdas nişan bıda u qandê nê çi çıçi lazımo u çıçi mü destra ame mı kerd. Labırê bahdo zi ez wınyaya o yo nêbeno mı zora, bı zurana, bı sextekareya ezo nêşena bıba Kırdas. Mı zana kı ez bı xo, ezo xo xapeynena. Kok u astarê cı çıniyo. Qandê coy zi dı serda 1993-94 an dı ez ameya kokdê xoser. Ez verê coy Kırdasan miyan dı zey meşhur biya u hemınê cı zey Homa'ya mı rê hürmet nişan dayê u mı ra hes kerdê. Dı serda 1990 an dı, dı weçinayena Federasyondê Kırdasan dı mı %96 sera newayuşeş reyê ezayan (Delegeyan) gıroti u ez ameya weçinayenı. Dı o wextı zi ez hereketê xo ra abıriyabiya u bı seredê xo ya biya. O wext hım hereketê mı u hım zi tay P.K.K li hemver mı bi u mı dı dışmeney kerdê. Fına zi 120 ezayan ra mı reyê 110 ezayan gıroti u ez ameya weçinayenı. Demo kı ez ameya weçinayenı heme werışti pay u va "Serdarê ma, Serokê ma, Liderê ma" u tezahurat vıraşt. O wext ez inanrê gırweyayê zey Homa'ya biya. Demo kı mı dest bı Zazacinı kerdı ez biya merdımê Tırkan, biya xayın. Eger ez merdımê Tırkana qandê çıçi Tırkiyê mı rê yardım nêkenê u kıtabanê mı nêdanê çapkerdenı? Qandê çapdê Kıtapda xo ya bahdoyênı zi mı des hezari (10 000) Kron pere embazan ra deyn kerdo u heqê çapi dayo. Ma yê gırweyênê u danê çapxanan u kıtabanê xo zi bellaş kenê vılla kı wendoxê zıwandê Zazayan zahfibê. Şıma zanê no ahlaq Kırdasan dı, zazayan dı, Tırkan dı esto. Wexto kı kes cırê nêgırweyêno, zey cı nêvano, zey cı nêkenê u raştey vano kes beno xayın. No aminê mirdê inano.
F.İ: Bıra Koyo, tay vanê şıma dewıji yê, tı nê çirê vanê se?
K.B: E, bıra, e dostêno ez dewıja u dewıjeyda xo ya sere berza. Mı bı dewıjeyda xoya Zıwanê Zazaki dınya ra kerd vılla. Eger ez sukıj biyayê eceb mı do se kerdê. Ez bı na dewıjeyda xo ya ê kı nuştoxandê Zazayan rê, alimandê zazayan rê, wendoxandê zazayan rê, zanayandê zazayan rê, welat heskerdoxandê zazayan rê vanê xayıni u qülpi nanê pa ez inan rê meydan wanena, wa birê ma bıvıjiyê huzurdê şaran ka kam kamo kam kam niyo. Kesê kı şarê ma benê roşenê şarnay u şarnay sero hesıbnenê, kesê kı zıwanê ma lehçey zıwanna nişan danê u ma inker kenê ma inan şaran verdı dawetê dueloy, dawetê mışewre kerdenı kenê, wa birê. Ka dewıji zorê inan benê yan ê zorê dewıjan benê?
F.İ: Bıra Koyo, o kı ez zana u ezo vinena no bı çend seriyo tiyê Awrupa dı qısebendi sero gırweyênê u deverandê welatê ma ra qısey arêkenê, ma ra dorman ra çi pers kenê. Héta tı bı xü zi va xeylê qısey to rê Çermugı ra, Alduş ra, Sêwregı ra, Varto ra, Bingol ra, Dersım ra u cayandê binan ra yenê. To rê vınderdış çıniyo, ha keko, ha keko tiyê qısey arêkenê, geyrenê kokdê qısan u zey alima sero gırweyênê, ka kamcin qıse kotira ameyo u kewto zıwandê ma miyan. Newe qısebendê to dı kamcin haldıro, se bı u çı wext do biro neşırkerdenı?
K.B: Ma to nêdi xeylê qısey zi mı marda to ra gıroti. Qısebendê mı hadreyo, Homa yan zi Tırki perey bıdê ez do çap kera, nê do wına keye dı, disketan dı, datada mı dı rakewo. Bê Tırkan u Homa zi kam do perey bıdo mı. Xo ra Kırdasiyê vanê Tırkiyê inan rê yardım kenê u perey danê cı çi xo vejê. Wa fına biyarê çend hezari dolar bıdê ma çap kerê. Jewbi ma se kerê? Zey taytaynan tebera mafiyayê ma zi çıniyê, ma yê karo siya zi, karo sıpe zi nêkenê, kesê ma çıniyo ma rê haş, afyon, esrar u herwına bıroşo, qaçaxçinı bıkero u ma pa weri kero. Kesê ma zi çıniyo ma rê perey bıdo ma pa weşanxaney, matbay, radyo u televizyoni akerê. Ma se vajê, ma noyê.
F.İ: Bıra Koyo, to cordı zi hébê béhs kerd bı. Dı serda 1990 an dı to %96 reyê ezayan gıroti u tı amey weçinayenı qandê komitedê karkerdenda Federasyondê Kırdasan. Dı seri béhdê a weçinayenı to Kırdasayetey ra fek vırada u tı bi Zazaci? 1994 ra tepya to xü bı xü Zazacinı kerdı u xü tam da meselada Zazacinı. Bê mı kesi nêzanayê. Şew u roj tı gırweyayê u to malzeme kom kerdê. Hétan dı serda 1995 an kesi nê zana tı Zazaciyê. Qandê Veyvê kıtabandê Zazayanê Mainnhami zi, embazanê Zazayan tı ze Kırdas u nuştoxê Zazayan dawetê ê veyvi kerdi u to dı o veyve dı bomba teqnê u akerde akerde, éşkera éşkera va ez noya, ez Zazaya. Persı na ya kı tı qandê çıçi Kırdasan ra abıryay?
K.B: Bıra mı xo Kırdas nêdi, ey ra ez abıriyaya. Mı çendı Kırdasinı kerdê zi rıhê mı Zaza bı. Tabi ma xo u Kırdasana cêra niyabırnenê, ma wırna biyê goşt u este. Labırê xeta ma dı niyo Kırdasandıro. Kırdasiyê serewışkey kenê u inaddê xo ra ninê war u venê Zazay Kırdasiyê. Çı wext ma şar qebul bıkerê u bısınasnê fına ma hadreyê piya bıgırweyê. Hendayê seri ma serey xo, ümrê xo da inan, newe zi wa ê birê bıdê ma, tabi merdım u insaniyê u insaney zanêse. Ma cırê paşti daya u ma şew u roj gırweyayê. Ma deydar niyê ê ma rê deydarê. Ma cıra fek vıradayo ê yê ma ra nêvıradanê. Şıma nê zori bewnirê.
F.İ: Bıra Koyo, veri kı to Zazacinı nê kerdê Kırdasan zey Homa'ya to rê hürmet kerdê, qimet dayê to, to ra héz kerdê u tı xü seri sero çarnayê. Ewro çı rê to rê nengi çinenê u wazenê kı to koçıkê awdı bıfetısnê?
K.B: Bıra tı zanê kes merdımê serana xo miyani sero çarneno, wexto kı kes ronano kes beno xırab, ê ma zi naya. Ma bı serana Kırdasan rê gırweyay, qandê inan tepêşiyay kewti hepsan u iskence di. Ewro zi ma vanê ma Zazayê, şarê, şarêdo xoserê zorê inan şıno u qandê coy zi çı xırabey cı destra yena kenê. Wa bıkerê qet mınetê xo çıniyo, ê kenê vıni ma nê. Mı na ju fahm kerd kı Kırdasan heta ewro ma heme xo rê kar ardê u gonida ma ser xo rê siyaset vıraşto. Xemê inan Zazay niyê. Zazay bê wexto kı Zazay vanê ma şarê u qandê xo gırweyênê vanê ê pa kêfweşbê. Qe nengi çinenê, qe hêrış anê ma ser se kenê wa bıkerê inan ra tersê ma çıniyo. Mazi ma, qerekterê ma, insaneya ma u ma kamê meydandıro. Herkes herkesi sınasneno. Kes nêsınasno kes pers keno u mıseno ka kam kamo u çı keso u mazi cı senino, se kerdo u se nêkerdo. Wa bıkerê mınetê xo çıniyo. Ma nê ê vıni kenê, ê xo rê dışmen peyda kenê. Meştı Zazayan u Kırdasana bêrê hember pê ê kı vıni kerê ma Zazay niyê êyê. Vanê ê na juwerı rınd bızanê u gorey ey gamanê xo çekerê.
F.İ: Wextê do dur u derg yanê, dı mengu nim to izın gırot u tı şi. To warê xü dewa xü, şarê xo, way u bıray xo, merdım u dostê xo, sınasnayey u embazê xo ziyaret kerdi. A mühimı ma peyhésiyay xeylê sukan dı to kombiyayeni vıraşti u şıma kewti mışewre. Xeylê xürübê werdi to di u şıma bı inana kewti mınaqaşe, ê kombiyayenê şıma seni ravêrdi u meseleyê kı mabêndê şıma u ê xürübandıbi çıçi bi? Meseley şıma amey halkerdenı ya nê?. Tı şi kamcin sukan, to koti dı kombiyayeni vıraşti u kêya?. Neticey ê kombiyayenan seni bı?
K.B: Ez şiya xeylê suk u deveran. Çermugı, Sêwregı, Gerger, Diyarbekır, Rıha, Enteb, Adına, Mersin, İzmir (U xeylê qezayandê cı), İzmit, İstanbul u Anqere u herwına nê cayan. Çermugı, Sêwregı, Adına, İzmir, İstanbul, İzmit u xeylê qezayandê İzmiri dı mı şarê ma di u ez bı inana kewta mışewredo germ. Ez şena na juwerı vaja netice bol rınd ravêrd. Kesêkı mı pa qısey kerdê heme zi mı ikna kerdê. Heta heta Didim dı dezayanê mı va jew Zazay ma yê Çermugı tiya dı esto zaf zanayeyo u aman nêdano ma vano ma Kırdasiyê. Mı va şırê veyndê cı. Şi veynda cı u o bı xürübdê xo ya ame u ma kewti mışewre. Dıseatan vêşêri ma mınaqaşe kerd. Bahdo bı zey melekena u mı vêşêri bı Zazaci. Newezi ezo aşnawena Zazacinı keno. Zey ney xeylê merdımi bi. Dı Adınadı, Sêwregı dı u İstanbul dı ez bı qadroyandê Hadepiya u Zazayê ma yê kı inan miyan dırê inana kewta mışewre. Qadroyê Hadepiyê Adına u E Zazayê ma yê kı qadrodê partidırê mı inan rê va, meştı şırê merkezdê xo rê vajê "ma Zazayê u şarênê bewnirê şıma rê çı tepki nişan danê. Hirê embazi, dıdıyê cı Kırdasê Mardini u jew zi Zazay ma yê Çermugı danê pıro u şınê vanê Zazay şarê nê hıma tepki nişan danê u vanê Zazay Kırdasiyê u ê embazdê Zazay rê vanê tı xayınê. Halbuki bı serana cı miyan dı kar kerdo u merdımêdo wende u Zanayebı. Roja binı amey mı hetı u va heqê to esto u tiyê raşt vanê. Halbuki ma vatê qey kes xo çıçi bıvino o yo u şeno kar bıkero, vıni niyo. A en mühimı nêweşiyê nabêndê hereketê ZUH u ê xürübandê binan ra taydê cı nêbi. A ju mesela nami, tay xo rê vanê ma Dımıliyê, tay vanê Kırd, tay vanê Kırmanc u tay zi vanê Zazay. A dıdını mesla sinoran, mesela namedê welati bi, A hirını mesle itiqat u sukandê ma bi. Ma hıma hıma bı hemına piya kerd. Ez do dur u derg ney ser çi bınuşna. Mesela nami ma xo mabêndı namedê Zazaki ser qerar da, mesela itiqati çıçi bena wa bıbo ma jewê u vanê piya jew gan u jew bedenbê u piya bıgırweyê. Mesela sinori, newe mesela maya sinori çıniya. Ma nêwazenê zey Tırkan yan Kırdasan bıkerê. Cayo kı Tırkiyê vanê Tırkiye u cayo kı Kırdasiyê vanê Kırdasistan ê cay ê ê wırnan zi niyê. Minak cayo kı Kırdasiyê vanê Kırdasistan ê cayan dı erdê Suryaniyan Ereban, Türkmenan, Ermeniyan, Zazayan u herwına esto u ê cay war u mekanê inanê u nêşenê bıbê Kırdasistan. O wext ma dest vırnenê destandê Tırkan bınra kewnê destandê Kırdasan bın. Çı ferq keno zey pêyo. Qandê coy ma nêwazenê cadê Kırdasan rê, cadê Ermeniyan rê cadê ê şarandê binan rê vajê Zazaistan. Meseley nabêndê ma hıma hıma heme hal biyê u nezdira hereketê ZUH i do newera dest bı gırweynayenda xo bıkero. Wextê do derg bı kı qandê nê meselan ma nabên dabı. Şarê ma bı çıhar çımana raya hereket u partiyandê ma paweno kı vıraziyê u ê zi tey kar bıkerê.
F.İ: Koyo bıra bı serana bı tı nêşibi welat. Wexto kı tı şi to çıçi his kerd, şarê ma seni di? Meselada Zazakinı dı şarê ma kamcin nivodıro?
K.B: Çiyo kı mı his kerd nino vatenı u hesıbnayenı. Zor zahmeto kes ê hisan biyaro zıwan u xet kero. Demo kı ez şiya hefteyo sıfteyên mı nêzana se kera u kotira dest pey kera. Bahdo bahdo ez ameya a xo, abiyaya u mı dest bı persandê xo kerd. persê bolki meselandê welati ser, ka kam weşo, kam merdo, kê barkerdo şiyo koti, kam wardê xodıro. Halê kami senino, kami seni niyo, merdımandê ma ra ê kê çend qeçê cı estê, kam jewjiyayo kam nêjewjiyayo u herwına. Bahdo mı dost u embazê xo yê kıhani di. Taynanê cı nêzanayê ez zazaciya u zazacinı kena. Zey veri waşt kı xo mı rê weş kerê, weş nişan bıdê bahsê Kırdasan u haldê Kırdasan kerdê. Wexto kı qal ameyê Kırdasayinı ser u Zazay zi Kırdas ameyê hesıbnayenı ez hıma kewtê dewre u mı vatê, ez wazena en bol ki halê şardê ma, şardê Zazayan fahm bıkera, ka şarê ma çı haldıro. Kameyda xo rê, sınasnameyeyda xo rê, war u welatê xo rê wahêr vıjêno ya nêvıjêno. Xo Zaza vineno ya nêvineno. Kesê kı ez bı ciya kewtê mışewre inan ra kesê kı Zazay bi sıfte xo Kırdas diyê. Bahdo kı ma kewtê mışewredo sert u germ u mı cırê bahsê şarey kerdê, bahsê kerdenandê Kırdasanê Awrupa kerdê, inkarciyeyda inan kerdê hıma ameyê kokdê xoser u vatê "Ma zi emel nêkenê ma Kırdasiyê, labırê rayna çınêbi ma po şırê, rayna çınêbi ma ciya ray kewê, kesê ma çınêbı ma rê rayberey bıkero u ê kı estibi zi taynan xo bı Kırdasana, taynan xo bı tırkana gırêdabi. Zanayey ma zi ma sero niyameyê hesıbnayenı u herwına. Bahdo mı dur u derg bahsê Kırdasandê Awrupa, kerdenandê inan, bahsê hêrışê kı ardê ma ser, nengiyê kı ma rê çinayê, ne may, ne way u ne zi keyey ma verdayê, çı zılım u zordarey ma rê kerda u nişan daya, ma seni vinenê, seni nişan danê u seni bı xayıneya itham kenê, ma seni inkar kenê, seni merdımê Tırkan nişan danê, seni lınci erzenê ma ser u wazenê ma rencide bıkerê, seni gefi wenê ma, ma tehdit kenê u vanê ma êrmeni qetıl kerdi ma bı rehateya Zazayan qetıl kenê u bı çı babeta hêrış anê ma ser u ma xo sero hesıbnenê, seni ma xo rê kar anê, kenê malzeme u ma sero, gonida ma sero xo rê siyaset kenê u rafinenê dınyay ver. Seni hereketê Şêx Seidi, ê Dersımi xo rê kenê mal, kar anê u ma xo sero hesıbnenê u gonida şehidandê ma ser siyaset vırazenê qal kerdê. Bahdê coy biyê adır, biyê Zazaciyo wışk, zazaciyê zey adıriya u vatê "way way, dêmek Kırdasi bi dewletı u kewti piyase u ewro zi hêrış anê nuştoz, welat heskerdox u zanayandê ma ser. Nê çı wext bi ma gırdêri, ma camêrdêri. Çı wext bi dewlet u kewti rêzandê dewletan miyan. Dêmek hewna dewlet nêbiyê nê sisteman kar anê u ma inkar kenê, meştı dewlet bê eceb do se kerê? u qısey xo wına domnayê u ramıtê, ê kı Awrupa dı yenê şıma ser, şıma rê nengi çinenê, heqaret kenê, kam benê wa ê bê, wexto kı yenê welat xeberı ma dê ma haydar kerê ma inan tepêşê, hesabê inan bıdê seni u çı hesaba Zanayandê şardê ma rê, nuştoxandê ma rê heqaret kenê ma cı mısnê" Mı vatê nê çiyê wınay lazım niyê, ma heqdê cı ra yenê. Hers biyê u vatê qedê heri nêbenê yenê cılı. Newezi wazenê xo şıma ser, şardê Zazayan ser bıcerıbnê. Camêrdiyê wa şırê ê kı ê qetıl kerdê inan ra hesab pers kerê. Dışmenandê xo dı wa hesab bıvinê. Ma dışmenê cı nê dostê ciyê. Kesê kı ê wardê cı ra kerdê, kesê kı ê qetıl kerdê wa şırê inan ser, şıma ra çıçi wazenê. Kes vajo ez Zazaya u zazay zi şarêno u şarêdo xosero suco. Kes xo çıçi bıvino oyo. U wına vatê Ne hereketê Şêx Seidi u nê zi ê Dersımi hereketê serehewadayenda Kırdasanê. Şêx Seid qandê dini, qandê şeriati kewt ray, Dersım zi qandê hemver neheqey, hemver zılım u zordarey, qandê Qızılbaşey, qandê kı welatê cı lıngan ver nêşıro, bandrolda dışmeni bın nêkewo, talan u wêran nêbo, itiqatê cı rencide nêbo u hêrış niro cı ser kewti ray. Nê wırna hereketi u serdarê nê wırna hereketan u cay serehewadayenda nê hereketan Zazay bi. Labırê jewdê cı zi ne bı namedê Zazacina u ne zi bı namedê Kırdasina, ne qandê Zazaistani u ne zi qandê Kırdasistani kewti ray. Hewna gırdê ma, bı emırê ma estê kı mesela bol weş zanê u qal kenê. Çiyo kı Kırdasan heta ewro nuşnayo, kıtabê kı sero vetê heme zuriyê, raştey tey çıniya. hemını gorey xo, gorey menfeetê xo, gorey siyasetê xo formıle kerdê. Kesê kı nuşnayê zi tarix zane niyê u sero kendenı nêkerda. Qandê kı xo rê kar biyarê, qandê kı xo rê sero siyaset bıkerê gorey mezgdê xo nuşnayê u bı qısandê zurınana, bêkok u astarana xemılnayê. Bahdo bahdo tam biyê Zazaci u vatê "Rayberê ma, Zanayeyê ma, nuştoxê ma çırê ninê welat u welatıdı nêgırweyênê? Vatê çırê şıma ninê ma parti u hereketanê xo vırazê u tey bıgırweyê". Gerey cı, gerey hemını çınêbiyayena hereket u partida Zazayan, serdar u rayberandê Zazayan ser bi. Hemını zi bı raşteya waştê hereket u partiyê Zazayan vıraziyê u ê zi tey kar bıkerê. Bolê cı zi hım Tırkan ra u hım zi Kırdasan ecız bibi u bolınanê cı zi cıra derbı dibi. Hele hele Kırdasan zaf merdımi ecız kerdıbi u ê inan dabi cı zeri, cı rıh. Kesê kı xebera cı interneti ra estı bi gefi werdê Kırdasan ser u vatê "Adır kewto tay taynan u zey pizotiya ê yê veşenê, nêzanê se kerê, xo dırnayo u ê yê lawenê nuştoz, zane u welat heskerdoxandê Zazayan ser. Vatê ê yê lawenê, dındanê xo yê dırnayenı u goni şımıtenı vetê u ê yê yenê şıma ser, yenê nuştoz, zane, welatheskerdox u kesê kı vanê ma Zazayê u ma şarê inan ser. Ma wazenê ê bı akerde akerde birê şıma, birê şardê Zazayan ser u vajê şıma do xo rê nêvajê kı ma Zazayê o wext ma do bıvinê do bıray mastiyo ya nê. Ma wazenê kı ê akerde akerde bı namedê Kırdasana yan zi Zazayandê robot u rotoxana birê şıma verni u şıma koteki kerê kı, şarê ma pey bıhesiyo, werzo xo lıngan ser u tiya dı dest pey kero. O wext ma do bıvinê ka dest yamano, beg yamano, Kırdas yamano, Zaza yamano, heqdar yamano, neheq yamano belli beno.
Mesela Zazaki dı şarê ma dı no nivodıro:
a) Şarê ma yê mundida verdê 1950-60 xo rê nêvano ma Kırdasiyê u Kırdasey qebul nêkenê. Tay xo rê vanê Dımıli, tay vanê Zazay, tay venê Kırmanc. Gırdê ma yê kı nabêndê serda 1900-1950 an dı ameyê dınya Kırdasey nêzanê (bê istisnayan. Yanê ê kı xo rê vanê ma Kırdasiyê, ê kı Kırdasan miyan dı mendê ya remayê Suriye, ya remayê İran, ıRaq u herwına êyê. Qandê kı raynada cı çınêbiya u hemver mecburey xo bı inana gırêdayo).
b) Şarê ma yê mundida 1950 u 1980 an ra xeylê cı xo Kırdas vinenê. Tabi kesê kı xo Kırdas vinenê kesê kı hereketandê Kırdasan miyan dı kar kerdo êyê. Yanê ma mundiya dewrımciyana. Ma zi bı zora şarê xo berd dıskına Kırdasan ro u bı zora kerdi Kırdasi. Ninan ra dewıjê ma, axler u begê ma nêvanê ma Kırdasiyê.
c) Mundiya 1980 an u heta ewroy aya biyê u xo şar vinenê, şarê zazayan. Tabi ê zi nêşenê cizmi ravêrnê, qandê kı alternatifê ciyê kar kerdenı çıniyê. Qandê çınêbiyayenda hereket u partiyandê Zazayan, mecbur bı Kırdasana kar kenê, parti u hereketandê inan miyan dı cay xü gênê. Meştı hereket u partiyê ma vıraziyê ê hemedo birê kokdê xü ser, rayda şardê xü ser u dawa şareyda xü bıvinê.
F.İ: Bıra Koyo, mesajê to şardê ma rê çıçiyo?
K.B: Mesajê mı noyo, ez ewro veyndana gırd u werdidê şardê ma, dewıj u sukıjandê ma, nuştox, zanaye u welatheskerd-oxandê ma bêrê ma werzê xoser, werzê pay u qandê şardê xo bıgırweyê. Bêrê ma jewgan, jewbeden bê, dest, doşi u paştiyan pêdê u dı o wardı qandê xo, qandê şardê xo, qandê war u welatê xo. Çiyêdê ma ê şarandê binan ra kemi niyo. Kemeya ma naya kı ma yê xo nêzanê u xo rê wahêr nêvıjênê. Vanê ma bızanê ewro demê şaran dımı şiyayenı, xo hiç u werdi vinayenê, şarnay rê peyetey kerdenı remnayo ravêrdo. Çiyo kı kes pa sereberz bo noyo. Rumeteya, serbestey u serdesteya, xo rê şardê xo rê, kameyda xo rê wahêr vıjyayena. Bêrê ma şareyda xo rê wahêrey bıkerê u bekçina şardê xo bıkerê, ê şarandê binan nê. Şarê ma xo şar bıvinı u dahwa şareyda xo bıkı.
çımey: wikipedia zazaki
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder