Standard Zazaca

Merhaba, dilimiz en önemli kültürel mirazmizdir, su kaybolsa, Zaza Halki diye bisey da kalmaz. Ayri dilimiz bize ayri halk olma hakki veriyor. Nakadar baska halklardan kültürel farklisak, yinede ayri dilimiz olmasa, kimse bizi ayri halk olarak kabul etmek ve insanlarimiz da zaten bunun farkina varmaz. Zazaca büyük tehdit altinda, ve her sanye ölmek üzeredir. Bunu durdurmak icin, Zazacayi her kosulda korumaliyiz, ve bunu en iyi bicimde bi Standard Zazaca ile yapa biliriz.

Standard Zazaca cok önemli bi projedir, Asmêno Bêwayir gil Frankfurtdaki Zazaca Enstetüsünde bu projeye karar verdiler. Ve bunun icin onlara cok tebrik ediyorum. Ama bazi sorunlar tabi ki cözülmese, ne Zaza Birligi olur nede Dilimiz engelsiz gelise bilir.

Standard Zazaca nasil omali? Bi standard Zazaca her bölgenin en iyi anliya bilicek Zacacanin bi versiyonu olmali. Yani Kürtler yada Türkler gibi sadece bi Yörenin dili standardlasmicak, Asmêno Bêwayir ve digerlerine sükkür. Zazacadaki en orijinal laf varyantelerinle bi Standard yaratilicak. Zaten halk bi Standard Dilini sadece böyle kabul ede bilir.

Örnek: "Dil" icin sözcükler Zazacada pekdir, bu varyanteler var:

Alıntı:

zuwan, jüan, jian, jion, zan, zıwon, zon, zun, zıwan

Bunlardan en orijinal "zıwan" diye, bu Zazaca Enstetüsu tarafindan standard edilicek ve ortak dil isteyenler icin tafsi edilicek. Yani Standardlasma hic bi bölgeyi tercih etmiyor, sadece orijinal varyanteleri.

Baska örnek, izafede cogul yöreden yöreye farkli kurulur:

Alıntı:

welatê zazayu, welatê zazayan

Burdaki "an" eki en orijinali diye, bu da standard edilicek.

Her neyse, Standard Zazaca dedigim gibi en orijinal varyanteleri alicak.

Ama bazi yerlerde büsbüyük sorunlar vardir. Örnegin cok tartisildigi "bu, bunlar..." kelemeleri. Bunun pek farkli varyanteleri var, örnek:

Alıntı:

Kuzey lehcesi: bu = no, na Merkez lehcesi: bu = ıni / eni, ına / ena

Bazilari malesef merkez varyanteleri görmemezlikten gelip Kuzey varyantesini standard etmek istiyorlar. Ama bi düsünün, bi sözcügün önündeki ses bi kelemeyi oldukca etkiler.

Örnegin, Türkcedeki "ekmek"deki "e"yi cikardalim, "k(ı)mek" lafi ortaya cikar, bunu bi Türkce konusan anliya bilmir mi? Hayir. Ama örnegin, "namlı" lafinin önüne bi "e" ekliyelim, "enamlı" olur, bunu herkes anliya bilir yinede (bazilari biraz zorluk ceker tabi, ama bu zorluk "ekmek" örnegindekiyle kiyaslanamaz).

Yani, durumun ciddiliyi ortadadir. Bu varyanteler standard olmali, zaten bunlar en orjinallaridir, Asmêno Bêwayir zaten Wikipediyada tafsiye sundu :

Alıntı:

casus rectus: eno, ena; enê obliquus: eney, enaye, eninan

Bu Zaza Birligi icin büyük bariyerdir, bunu asmasak, Zaza Dili devam karmasik kalicak, bu da dilimizi olumsuz etkiler.

Baska tartisilicak noktalar da vardir, örnegin "burda" lafi: ita. Bu ama heryerde "ita" degildir, bazi yerlerde "tıya" kulaniliyor, simdi sizce bunlar "ita"yi anliya bilir mi? Hayir. Ozaman "itıya" varyentesi alinmali Standarda. Bi Standard dili birlestirmelidir, birlesme mümkünse.

Bi konu da yazilmayan ama seslenin "y" harfleri, örnek:

Alıntı:

namey ae. şımaê

Gercek "ae" yada "şımaê"yi "y"siz seslendiren insanlar var mi? Bu bana mümkün gelmiyor, ben simdiliye kadar hep "aye" ve "şımayê" duydum, ve "ae" sesini telaffuz etmek bile normal konusmakda zorluk getirir. Neden ama ozaman "aye" yada "şımayê" yazilmiyor. Ama mesala burda "y" kulaniliyor:

Alıntı:

reqemê meqaleyan

Gercek konusmada "y" kulaniliyorsa, ozaman Yazi Dilinde de öyle omali bence.

Ekleme: Kuzey lehcesinde "y"ler hemde yutuluyor, örnek:

Alıntı:

dersim welatê mao. ez dersim rawa.

Oysa en orjinali bu olmalidir, Güney lehcesinde böyle olurdu:

Alıntı:

dersim welatê mayo. ez dersim raya.

Ikinci ekleme: Bazi zamir ekleri hakkinda da tartismalar var, "ez" ve "tı" zamirin eklerinde farkliliklar var:

Alıntı:

benim = eza, ezo, ezan, ezu sensin: tıya, tıyi, tıyê

Burda bi düsünmeliyiz. Insanlar konusmada ve müzik hayatinda Türkcedeki gibi zamirleri birakiyorlar ve sadece ekleri kulaniyorlar, örnek:

Alıntı:

se kena? merdena mına.

Simdi burda nerden anlasilsin, "sen" mi kast ediliyor, yoksa bi disil sahis mi (cünkü "a" zamiri icin de "a" eki var). Onun icin, "tı" zamirinda muhakak "i" alinmalidir, yani:

Alıntı:

se keni. merdena mıni.

"ê" de olmaz, cünkü bu "şıma" zamiri icin reserve olmusdur, ve yine insan "se kenê" de kendine sorar, "ne yapiyorlar" mi kast ediliyor? Yani mümkünse her zamirin ayri eki olmali, tabi ki MÜMKÜNSE, yani burda almak icin varyanteler varsa.

"ez"e gelince, burda ben "u" icinim, cünkü "a" ve "o" ekleri zaten baska zamirler icin reservedir, ve kac sefer müziklerde hep "ez" birakiliyor ve sadece ek kulaniliyor, normal hayattada. Örnek:

Alıntı:

soru: se kena? cevap: rında / rındo

Simdi "o" mu iyi, yada "ben" mi iyiyim? "o" mu "ne yapiyor" sen mi "ne yapiyorsun"? Bu da problemer yarattir, onun icin "u" standard omalı:

Alıntı:

rındu